Chính vì Việt Nam gần gũi với Erich Fried, cho nên, ngay từ năm 1962, ông đã có thơ về Việt Nam. Hơn thế nữa, có lẽ Erich Fried cũng là một trong số ít những nhà thơ nước ngoài đã sớm có hẳn một tập thơ về đất nước và con người chúng ta, đó là tập thơ với tiêu đề “Và Việt Nam và...” xuất bản năm 1966.
MỘT NHÀ THƠ CHÂU ÂU DẤN THÂN VÌ VIỆT NAM
ĐẶNG HUY GIANG
Sinh thời, dịch
giả Quang Chiến trong bài “Một trái tim vì Việt Nam” từng khẳng định: Erich
Fried (1921 – 1988), một nhà thơ, nhà văn, kịch tác gia và một dịch giả nổi tiếng
người Áo là một người bạn của nhân dân Việt Nam mà lâu nay, do hoàn cảnh chiến
tranh ác liệt, do thiếu vắng thông tin hoặc do trở ngại về ngôn ngữ, chúng ta
chưa có dịp biết nhiều về ông, nhất là những đóng góp to lớn của ông với tư
cách là một nhà thơ dấn thân cho Việt Nam.
Trong lúc nhân
dân ta kiên cường cầm súng chiến đấu chống lại cuộc chiến tranh xâm lược tàn bạo
của đế quốc Mỹ để bảo vệ độc lập và tự do của tổ quốc, bảo vệ phẩm giá con người,
thì ở rất xa Việt Nam, ở tận xứ sở của sương mù Anh Quốc, có một người Áo chạy
trốn chủ nghĩa phát xít Đức sống lưu vong tại London đã luôn luôn theo dõi sát
sao mọi diễn biến của cuộc chiến, đã luôn luôn lên án gay gắt cuộc chiến tranh
bẩn thỉu do Mỹ gây ra và bênh vực nhân dân ta, nhất là những nạn nhân vô tội,
những cụ già, em bé và phụ nữ đã bị giết hại bởi bom đạn Mỹ, bởi một bộ máy chiến
tranh hiện đại Mỹ được phát động nhân danh cái được gọi là tự do và nhân quyền
mà thực chất là một cuộc chiến tranh hủy diệt, muốn biến đất nước ta, như trong thơ ông viết: Thành một chiếc quan
tài khổng lồ và muốn đọc điếu văn cho mọi người Việt Nam.
Đối với Erich
Fried, cuộc chiến Việt Nam không chỉ diễn ra ở Việt Nam, mà ở mọi nơi trên thế
giới. Việt Nam không chỉ cách xa ông ngàn vạn dặm, mà gần lắm, gần lắm, bởi vì:
Đất nước ấy cách
ta bảy bước chân
Và một tầm đạn bắn
. . . . . . . .
. . . . . . . . . .
- - - - - - - -
- - - - - - - -
Nếu ta nhắm mắt
lai
Và tĩnh lặng, ngồi
yên
Ta có thể nhìn
thấy
Ở trên đất nước ấy
Những gì đương xảy
ra.
Và chính vì Việt Nam gần gũi với Erich Fried,
cho nên, ngay từ năm 1962, ông đã có thơ về Việt Nam. Hơn thế nữa, có lẽ Erich Fried
cũng là một trong số ít những nhà thơ nước ngoài đã sớm có hẳn một tập thơ về đất
nước và con người chúng ta, đó là tập thơ với tiêu đề “Và Việt Nam và...” xuất
bản năm 1966, gây tiếng vang lớn trong dư luận châu Âu, nhất là trong giới
thanh niên, sinh viên và học sinh.
Erich Fried được
tặng nhiều giải thưởng cao quý, trong đó có Giải thưởng Bremen (1983), Giải thưởng
Quốc gia Áo, Giải thưởng Georg-Buchner (1987)...
Thơ ông đánh động
đến lương tâm của những người Mỹ tham chiến tại Việt Nam tại thời điểm đó bằng
cách đặt ra câu hỏi nhức nhối trong bài “Khi cuộc chiến đi qua”:
Hậu quả tối thiểu
Của Đại chiến thứ
hai
Chính là câu hỏi
Khi gặp người Đức:
Ngày ấy, cách
đây đã nhiều năm
Anh có ở đó
không
Ở Nga hay ở
Aosơvit
Và anh đã giết
ai?
*
Hậu quả tối thiểu
Của cuộc chiến
Việt Nam
Sẽ là câu hỏi
Khi ta gặp người
Mỹ:
Ngày ấy, cách
đây nhiều năm
Anh có ở đấy
không
Sài Gòn hay Đà Nẵng
Và anh đã giết
ai?
Nỗi đau người mẹ
Việt Nam mất con trong chiến tranh khiến ông đau xót, tiếc thương lớn đến mức:
Cả thế giới này
là áo quan của mẹ
Từ nơi này giờ
con ra đi
Tấm ván thiên
ngăn cách con với mẹ
Tấm ván thiên
ngăn mẹ với cuộc đời
(“Người mẹ ở Việt Nam”)
Cũng trong “Người
mẹ ở Việt Nam” thay vì viết “biến đất nước Việt Nam”, ông viết “biến đất nước
chúng ta” như người trong cuộc với sự thấu hiểu và sẻ chia sâu sắc:
Chúng nó muốn
Biển đất nước
chúng ta
Thành một chiếc
quan tài duy nhất
Muốn đọc điếu
văn
Cho tất cả chúng
ta.
Trong “Và Việt
Nam và...” có bài thơ đáng chú ý: “Uống cạn biển”:
Con mèo muốn bắt
cá
Nhưng cá bơi đi
mất
Mèo dữ dằn phẫn
uất
Meo meo cất
thành lời:
"Nếu biển
chở che cá
Ta uống cạn biến
cả
Biển hết đường
chống ta
Uống xong, ta về
nhà!"
Mèo há miệng rõ
rộng
Lao mình xuống
biể n khơi
Bắt đầu uống ừng
ực
Lòng can đảm cất
lời:
"Nếu biển
che chở cá
Ta uống cạn biển
cả
Biển hết đường
chống ta
Uống xong, ta về
nhà!"
Mèo vẫn chưa về
nhà
Biển còn sâu, lắm
nước
Ngàn vạn mèo nhảy
theo
Hát bài ca ngày
trước:
“Nếu biến che chở
cá
Ta uống cạn biển
cả
Biển hết đường
chống ta
Uống xong, ta về
nhà!”
“Uống cạn biển”
mà là một ẩn dụ triết lý sâu sắc, pha chút trào lộng, ngụ ngôn, một bài thơ được
xây dựng quanh một mệnh đề tưởng chừng đơn giản, nhưng hàm chứa một cách nhìn
toàn diện về bản thể, về vô minh, về khát vọng và giới hạn.
Trong đó, con
mèo tượng trưng cho bản ngã, cho cái “ta” luôn tin rằng mình có thể chế ngự thế
giới, đoạt lấy điều mình muốn. Biển là tự nhiên, là vô biên, là thực tại không
thể cạn, cũng là đạo - thứ bao dung mà không chống lại, nhưng cũng chẳng bị khuất
phục. Con cá là mục tiêu, có thể hiểu là dục vọng mà ta muốn nắm bắt bằng sức mạnh,
chứ không bằng trí tuệ. Khi “mèo” định “uống cạn biển”, nó đang phủ nhận giới hạn
của mình, mà cũng chính là hành động tự hủy. Thật mỉa mai: Con mèo càng uống,
càng bị nhấn chìm trong chính tham vọng của mình. Bài thơ không chỉ là một truyện
ngụ ngôn loài vật, mà còn là ẩn dụ về con người hiện đại.
Theo lời ghi chú
của Erich Fried: Một viên chỉ huy Mỹ ở Sài Gòn đã tuyên bố: “Nếu đối với Việt Cộng,
những người nông dân cũng giống biển đối với cá thì chúng ta sẽ làm cho biển cạn”
và ông đã viết bài thơ này.
Rõ ràng, “Uống cạn biển” được viết với hàm ý: Mỹ không thể tiêu diệt hết được Việt Cộng, vì làm thế chẳng khác gì tát cạn biển để bắt cá - một việc làm vô ích. Qua đó, Erich Fried bầy tỏ niềm tin tất thắng của nhân dân Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ./.
