Thế là sau gần 10 năm kiên cường chống chọi lại căn bệnh Alzheimer quái ác, Nghệ sĩ Nhân dân- đạo diễn Phạm Thị Thành, một trong những tên tuổi lớn nhất của sân khấu VN đã vĩnh biệt chúng ta ngày 3/9/2025 vừa qua. Nhớ bà, chúng ta nghĩ về một nghệ sĩ lớn đã trọn đời cống hiến tài năng và tâm huyết của mình cho sân khấu và tuổi trẻ…
Phạm Thị
Thành sinh ngày 24 tháng 9 năm 1941 tại cố đô Huế. Bà là con gái út của Đổng lý
văn phòng nội các, quan đại thần thuộc triều đình vua Bảo Đại, vị vua cuối cùng
của triều Nguyễn và phong kiến VN. Ông Phạm Khắc Hòe là người có công lớn trong
việc vận động và trực tiếp viết chiếu thoái vị cho vua Bảo Đại tháng 8/1945.
Sau đó ông lên Việt Bắc theo kháng chiến và được Chủ tịch Hồ Chí Minh rất trọng
thị, tin tưởng.
Năm 14 tuổi,
khi từ chiến khu Việt Bắc về thủ đô Hà Nội, do có năng khiếu về nghệ thuật biểu
diễn, các nhạc sĩ Lưu Hữu Phước, Nguyễn Xuân Khoát, Đặng Đình Hưng đã đề nghị
ông Phạm Khắc Hòe cho bà gia nhập Đoàn Văn công Trung ương cũng vừa từ Việt Bắc
về Hà Nội. Bà Thành sau đó là diễn viên kịch nói nổi tiếng của Đoàn, chuyên
đóng vai trẻ em. Từ đó, dường như số phận đã gắn NSND Phạm Thị Thành trọn đời với
sân khấu và tuổi trẻ.
Năm 1970,
NSND Phạm Thị Thành được Nhà nước cử sang Liên Xô học đạo diễn sân khấu. Sau 7
năm học, người đạo diễn vốn là diễn viên chuyên đóng vai trẻ em ấy về nước và
được đạo diễn Hà Nhân mời cùng viết đề án thành lập một nhà hát dành riêng cho
thanh thiếu niên mang tên Nhà hát Tuổi Trẻ. Phạm Thị Thành đồng ý ngay và đem tất
cả kiến thức có được hoàn thành đề án. Đề án được Bộ Văn hóa thông qua. Năm
1977, Nhà hát Tuổi Trẻ được thành lập. Bà Hà Nhân làm Giám đốc, còn Phạm Thị
Thành làm Phó Giám đốc phụ trách nghệ thuật. Chính NDND Phạm Thị Thành đã đứng
ra tuyển sinh và trực tiếp đào tạo nên lứa diễn viên đầu tiên của Nhà hát Tuổi
Trẻ gồm nhiều diễn viên tài năng sau này như Lê Khanh, Lan Hương, Ngọc Huyền,
Minh Hằng, Anh Tú, Chí Trung...
Chính ở
Nhà hát Tuổi trẻ, NSND Phạm Thị Thành đã phát hiện ra tài năng viết kịch của
Lưu Quang Vũ khi anh đang là phóng viên tạp chí Sân khấu. Chính bà đã đặt hàng
Lưu Quang Vũ viết vở kịch đầu tay của anh, vở kịch Lý Tự Trọng, sống mãi tuổi
17 và trực tiếp dàn dựng rất thành công vở này. Sau đó, NSND Phạm Thị Thành tiếp
tục đặt hàng Lưu Quang Vũ hàng loạt kịch bản mới. Từ đó, cặp đôi Lưu Quang Vũ -
Phạm Thị Thành chung tay làm nên 25 vở diễn nổi tiếng cho Nhà hát Tuổi Trẻ và
nhiều đơn vị sân khấu khác trong cả nước thập niên 80, 90 thế kỷ 20 và thập
niên đầu thế kỷ 21 như: Lời thế thứ 9, Mùa hạ cuối cùng, Trái tim trong trắng,
Ông vua hóa hổ, Vụ án 2000 ngày, Người tốt nhà số 5, Nếu anh không đốt lửa...
Vị trí
lãnh đạo Nhà hát Tuổi Trẻ đã đưa Phạm Thị Thành là thành viên Ban Chấp hành Hiệp
hội Sân khấu Quốc tế dành cho thiếu nhi và thanh niên ASSITEJ và là Chủ tịch Hiệp
hội ASSITEJ Việt Nam, bà đã cùng các nghệ sĩ Nhà hát Tuổi Trẻ đến nhiều nơi
trên thế giới biểu diễn, học tập và tìm hiểu về nghệ thuật sân khấu dành cho
thanh thiểu nhi. Bà đã góp phần xây nên nền móng vững chãi cho Nhà hát Tuổi Trẻ
tồn tại và phát triển với tư cách một trong những đơn vị nghệ thuật biểu diễn
hàng đầu của cả nước và luôn trung thành với sân khấu cho thanh thiếu nhi.
Sau này
khi làm Cục phó Cục Nghệ thuật Biểu diễn, chính tình yêu sân khấu và tuổi trẻ
đã khiến bà nghĩ đến việc đưa sân khấu vào các trường phổ thông. Chính bà không
những là người đã nghĩ và viết ra dự án “Sân khấu học đường” mà còn lần mò đi
xin tài trợ của Quỹ Ford để thực hiện trong hai năm 2005-2006. Sau đó, khi về
làm Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Bảo tồn và Phát huy Văn hóa Dân tộc, bà
đã cùng GS Hoàng Chương tiếp tục trình dự án “Sân khấu học đường” lện Bộ Văn
hóa Thể thao và Du lịch, Bộ Giáo dục Đào tạo và Chính phủ và được Chính phủ phê
duyệt tiếp tục thực hiện dự án này trong 8 năm nữa, đến năm 2015 mới kết thúc.
Dự án này
đã xây dựng được đội biểu diễn sân khấu ở nhiều trường phố thông cơ sở Bắc
Trung Nam. Ban đầu, dự kiến chỉ làm tuồng và chèo, sau đó, do nhu cầu thực tế
và nguyện vọng của các trường, đã phát sinh ba bộ môn sân khấu truyền thống
khác là dân ca Nghệ Tĩnh, dân ca Huế và cải lương. Để thực hiện dự án, mỗi trường
được trang bị đầy đủ micro, đèn, sân khấu, phông màn, phục trang. Đã có những
buổi biểu diễn báo cáo rất thành công, và chính NSND Lê Tiến Thọ khi còn là Thứ
trưởng Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch, khi xem các học sinh trung học phổ thông
diễn tuồng đã không nén nổi xúc động ôm chầm lấy một em học sinh mà bảo “Tương
lai của tuồng là đây chứ đâu”.
Sau năm
2015, dự án này được thủ đô Hà Nội, TPHCM và một số địa phương khác tiếp tục
cho thực hiện đến hôm nay, góp phần quan trọng đưa học sinh phổ thông đến với
sân khấu truyền thống dân tộc.
Thật đáng
quý khi biết NSND Phạm Thị Thành, đạo diễn hàng đầu của sân khấu VN với hơn 200
vở diễn, trong đó gần 20 vở đoạt Huy chương Vàng và một số vở đoạt Huy chương Bạc
tại các Hội diễn, Liên hoan Sân khấu toàn quốc lại dành rất nhiều thời gian cho
các dự án “Sân khấu học đường” trong 10 năm liền, bỏ qua rất nhiều lời mời dựng
vở hàng trăm triệu mỗi vở để toàn tâm toàn ý cho các dự án sân khấu công ích
người thực hiện gần như không có thu nhập gì mà rất nhiều khi còn tốn kém tiền
cá nhân để bồi dưỡng cho các cháu hay mua sắm thêm phục trang cho dự án được thực
hiện như mong muốn.
Tôi nhớ có
lần tôi hỏi bà vì sao lại bỏ công sức nhiều thế cho các dự án “Sân khấu học đường”.
Bà trả lời nhẹ nhàng: “Đơn giản vì mình yêu sân khấu và tuổi trẻ là tương lai của
sân khấu bạn ạ”.
Mười năm gần
đây, khi NSND Phạm Thị Thành đã bị căn bệnh Alzheimer làm cho nhớ nhớ quên
quên. Mỗi lần đến thăm bà, nói chuyện cùng bà, mới biết bà có thể quên nhiều
chuyện, nhưng nhắc tới Nhà hát Tuổi trẻ với Lưu Quang Vũ , Lê Khanh, Chí Trung,
Lan Hương, Anh Tú…thì bà nhớ, nhắc tới chuyện đi làm “Sân khấu học đường” với
“bọn trẻ con” thì bà nhớ.
Tôi hiểu rằng,
người nghệ sĩ sân khấu rất lớn này đã cống hiến toàn bộ tài năng và tâm huyết của
mình cho sân khấu và tuổi trẻ…
NGUYỄN THẾ KHOA
