Hầu hết, các nhà văn giữ chuyên mục sau một thời gian
đã nổi tiếng rồi lại nổi tiếng hơn, họ đều chọn lọc các bài đã viết để in thành
sách, có người bán đắt như tôm tươi.
NHÀ VĂN GIỮ CHUYÊN MỤC BÁO CHÍ, CÓ GÌ LẠ?
SƯƠNG NGUYỆT MINH
Chuyên mục báo chí có thể là một nội dung như thời sự,
thời trang, tài chính… hoặc một thể loại như: phóng sự, bình luận, chuyên luận…
Chuyên mục báo chí cũng có thể khu biệt hẹp như một tiểu phẩm, một tiếng nói,
chỉ lấy một hiện tượng, sự việc nào đó mà dẫn giải, khái quát, hoặc bình luận,
phản biện, hay phê phán, biểu dương. Chuyên mục hẹp “tiếng nói”, “tiểu phẩm”
thường là đa dạng, phong phú, sinh động.
Hầu như các báo và tạp chí đều mở các chuyên mục. Chẳng
hạn: Báo Quân đội Nhân dân trước đây có chuyên mục “chân trang” in các bài
phóng sự, ký sự, truyện ký dài kì rất nổi tiếng. Tôi đọc tiểu thuyết “Ông cố vấn
hồ sơ một điệp viên” của nhà văn Hữu Mai trước khi in thành sách; hay truyện ký
"Người đảng viên trên trận tuyến đặc biệt" của nhà báo Khánh Vân in
trọn vẹn 43 kỳ về nhà tình báo - Anh hùng LLVTND Đinh Thị Vân; ký sự “Ngược rừng
Ba Chẽ” của nhà văn Cao Tiến Lê… đều in dài kỳ và lôi cuốn tôi đọc hết số này đến
số kia cùng ở chuyên mục chân trang này.
Tôi cũng không bỏ sót “Ông tướng tình báo bí ẩn và những
điệp vụ siêu hạng” của Hoàng Hải Vân và Tấn Tú in “tràng giang đại hải” hàng chục
kỳ ở chuyên mục “Ký sự nhân vật” của báo Thanh Niên. Các chuyên mục rất đa dạng,
được đặt các tên khác nhau như: “Tiếng nói nhà văn” của báo Văn Nghệ, “Mỗi ngày
một chuyện” của báo Hà Nội mới, “Nói hay đừng” của báo Lao Động, “Biết đâu nói
đó” của báo Tin Tức, “Chuyện hàng ngày” của báo Tuổi trẻ, “Chào buổi sáng” của
báo Thanh Niên, “Thư về tòa soạn” và “Đời thường tướng lĩnh” của báo Quân Đội
Nhân dân…vv.
Từ các chuyên mục của các tòa soạn xuất hiện rất nhiều
nhà báo giàu bản lĩnh, nổi tiếng, đôi khi người đọc mua báo trước tiên cứ chọn
đọc chuyên mục ấy, nhà báo đó đọc trước, rồi mới đọc sang các tin bài khác. Nhà
báo lão thành Hữu Thọ với bút danh Nhân Nghĩa nhiều năm giữ chuyên mục
"Chuyện làm ăn", "Bàn góp sự đời" trên báo Nhân dân cuối tuần,
và "Chuyện đời" trên tạp chí Thế giới mới. Nhà báo Trần Đức Chính, lấy
bút danh Lý Sinh Sự giữ chuyên mục “Nói hay đừng” và “Những điều trông thấy” của
báo Lao Động hơn 20 năm, viết bền bỉ, đều đặn cả vạn bài.
Đặc biệt nhà báo lão thành Thái Duy cả đời chỉ là nhà
báo, chỉ làm phóng viên là tác giả của nhiều bài báo viết về “khoán chui”, về
“đêm trước đổi mới” cho nhiều chuyên mục. Thời chiến tranh ông viết truyện ký
“Những lần gặp gỡ cuối cùng” về Anh hùng LLVTND Nguyễn Văn Trỗi không phải cho
một chuyên mục nào, nhưng tác phẩm ấy từ miền Nam gửi ra miền Bắc lại được các
báo in nhiều kỳ trước khi in thành sách “Sống như anh” tháng 7 năm 1965…
Không chỉ các nhà báo lừng danh giữ chuyên mục, viết
cho chuyên mục mà các nhà văn, nhà thơ cũng làm báo, giữ và viết chuyên mục.
Cao thủ nhất, lạ nhất có lẽ là nhà văn Vũ Trọng Phụng tung hoành trên các báo
được bạn đọc đương thời tôn vinh là “Vua phóng sự đất Bắc”, nhưng sự thực là
“cơm áo không đùa với khách thơ”, vì vậy “ông phải viết phóng sự feuilleton
(phơi-ơ-tông) trên báo để kiếm tiền. Ông viết trong trạng thái không nhớ mình
đã viết gì, diễn biến câu chuyện đến đâu”. Vậy mà với những phóng sự dài “Kỹ
nghệ lấy Tây" và "Cơm Thầy cơm Cô”… đã làm nên tên tuổi lớn của Vũ Trọng
Phụng.
Đặc biệt là tiểu thuyết “Số đỏ” xuất hiện lần đầu ở
chuyên mục truyện feuilleton đăng 16 kỳ tương ứng với 16 chương trên tuần san
Hà Nội Báo từ số 40, ra ngày 07.10.1936; còn 4 chương nữa chưa in hết thì đến số
55 tuần báo này bị cấm. Sau đó, hoạt kê tiểu thuyết “Số đỏ” được chủ nhà in Lê
Cường xuất bản thành sách lần đầu đầy đủ toàn bộ 20 chương vào năm 1938.
Thời hiện nay, cũng có nhiều nhà văn nhà thơ giữ
chuyên mục báo chí. Nhà thơ Trần Đăng Khoa nhiều năm giữ và viết cho chuyên mục
“Đối thoại hàng tháng” và “Hầu chuyện Thượng đế” của hai tạp chí, sau này in
thành hai tập sách dầy như viên gạch. Nhà thơ Văn Công Hùng giữ chuyên mục thơ
của báo Gia Lai cuối tuần. Nhà thơ Lê Thiếu Nhơn giữ chuyên mục “Nhịp điệu cuộc
sống”, nhà văn Hoàng Hữu Các giữ chuyên mục “Câu chuyện gia đình” của báo Tuổi
trẻ & Đời sống. Nhà thơ Thanh Thảo giữ chuyên mục “Chào buổi sáng” của báo
Thanh Niên. Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh với bút danh Anh Bồ Câu giữ chuyên mục Vườn
Hồng của báo Thanh niên Chủ nhật từ năm 1990…
Nhà văn viết cho chuyên mục phải kể đến Nguyễn Ngọc Tiến.
Ông có hơn 30 năm làm báo viết báo trong đó có tới 28 năm làm ở báo Hà Nội mới.
Ông còn tham gia giữ chuyên mục “Hà Nội kim cổ khí” của báo Đời sống và Pháp luật,
chuyên mục “Sống ở Hà Nội” của báo An ninh Thủ đô… Kiến văn về Hà Nội vừa rộng
vừa sâu, cộng với niềm đam mê của một cây bút giàu bản lĩnh, điềm tĩnh làm cho
các chuyên mục ông giữ hấp dẫn, người đọc rất thú vị bởi thu nhận được kiến thức,
văn hóa và cả cái nhìn mới lạ, sắc sảo của một nhà văn đầy bản sắc Hà Nội.
Tôi biết nhà thơ Hồng Thanh Quang bắt đầu bằng các bài
viết trên chuyên mục “Nhìn từ Hà Nội” ở báo Quân đội Nhân dân cuối tuần. Nhà
văn Phạm Quang Đẩu một thời là Trưởng ban báo QĐND cuối tuần nói về chuyên mục
do cấp dưới của ông là Hồng Thanh Quang phụ trách rằng: “Nhìn từ Hà Nội, một thứ
giống xã luận của những nhật báo chính trị như Nhân Dân, Quân đội nhân dân
nhưng phải viết biến hóa, mềm mại hơn. Hồng Thanh Quang “Nhìn từ Hà Nội” quanh
năm ngày tháng, mà làm hay, không bình luận viên nào chen chân vào được đất có
sổ đỏ của anh”.
Khi những số Quân đội Nhân dân (thứ 7) sau này là cuối
tuần ra đều đều, tôi vẫn còn ở đơn vị chưa về Tạp chí VNQĐ. Tôi vẫn nhớ ông đại
tá - thủ trưởng cũ của tôi vốn là bác sĩ, tiến sĩ tâm lý học ở Tiệp Khắc rất
chăm đọc báo, nghe đài, cầm tờ báo QĐND cuối tuần lên, bao giờ cũng tìm đọc
“Nhìn từ Hà Nội” trước. Một lần ông gương mục kỉnh lên, bảo tôi: “Cái ông Hồng
Thanh Quang này không biết bao nhiêu tuổi mà viết già dặn, rất bản lĩnh với tầm
nhìn “Nhìn từ Hà Nội” thủ đô của một quốc gia.”
Sau này, tôi đi làm báo chuyên nghiệp cũng giữ vài ba
chuyên mục cho báo này, báo kia, nhưng câu chuyện ông thủ trưởng cũ khen người
viết bằng “tầm nhìn từ thủ đô” không bao giờ tôi quên. Tôi được giữ chuyên mục
“Ngẫm cùng giới trẻ” trên báo Tuổi trẻ & Đời sống, cứ mỗi tuần một bài, in
tràn trang báo A3. Viết về các vấn đề về tư duy, nhận thức, phong cách, lối sống
của giới trẻ, các hiện tượng chính trị, xã hội, văn hóa đời sống xảy ra phải thể
hiện bằng bài viết cho thế hệ trẻ thật không dễ chút nào. Viết cho giới trẻ thời
@, thông tin như vũ bão, hội nhập toàn cầu lại càng khó, không chỉ nhập vai hóa
thân vào người trẻ, mà còn cần kiến văn toàn diện và tách mình ra xa để nhìn
nhân vật, sự vật, hiện tượng để bàn luận cùng giới trẻ, chứ không áp đặt cái
nhìn hay lên giọng dạy đời, và thuyết phục bạn đọc trẻ luôn là thử thách đối với
tôi.
Vậy mà, đằng đẵng 10 năm giữ chuyên mục đều đặn như “vắt
tranh”, lại “thông đồng bén giọt”. Bây giờ, có lúc nghĩ ngợi không hiểu sao
mình lại bền bỉ một cách kiên cường như thế? Ngoài công việc biên tập văn xuôi ở
tòa soạn, tôi còn giữ chuyên mục truyện ngắn cho số cuối tuần của báo Kinh tế
đô thị. Mỗi tuần chọn một truyện ngắn, lại phải viết cô đọng khoảng 200 đến 300
chữ lời bình như một cách thay cho viết chapeau (sa pô) kéo dài cũng đến 5-6
năm quả là cũng nhọc nhằn. Chọn được một truyện ngắn với số lượng chữ in đủ 1
trang báo khổ A3, thì phải đọc hàng chục tác phẩm, lại rút hồn vía của truyện
ngắn chỉ bằng vài trăm chữ luôn là một thử thách sự kiên trì, và lòng yêu nghề
với bất cứ nhà văn nào, chứ không chỉ mình tôi.
Sau này, biết nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên trực
tiếp giữ chuyên mục “Đọc sách cùng bạn” của báo Dân Việt điện tử thì tôi phục
lăn phục lóc. Ông Nguyên chọn đọc và viết lời bình những quyển sách mỏng thì
vài trăm trang, dày phải năm, sáu trăm trang. Bài viết không phải vài trăm chữ
mà cứ phải 1000 đến 2000 chữ. Một tuần đọc và viết phê bình 1 cuốn sách, có tuần
2 cuốn, cứ đều đều hết tháng này sang tháng kia, năm này qua năm khác thì đúng
là… kì tài. Đọc lúc nào, viết lúc nào mà “đến hẹn lại lên”, bài viết xuất hiện
trên báo điện tử đúng giờ, đúng ngày, đúng tháng?
Chỉ biết rằng, đi đâu Phạm Xuân Nguyên cũng mang theo
laptop, và sách. Có lần tôi đùa đùa bảo: “Bác đọc kiểu bốc thăm mấy chục trang
đầu, mấy trang giữa, vài trang cuối rồi viết chứ thời gian đâu, sức khỏe đâu, đầu
óc đâu mà đọc hết cả cuốn sách dầy mấy trăm trang, rồi còn phải làm bao nhiêu
việc khác?” Ông Nguyên cười cười bảo: “Chẳng ai đọc thế. Đọc thế thì rút hồn
vía tác phẩm thế nào được? Còn phải trích dẫn nữa chứ, trích dẫn phải đúng với
lời bình. Tôi đố các ông chỉ ra tôi trích dẫn sai và không khớp với lời bình đấy?”.
Quả thật sức đọc và viết lời bình cho chuyên mục “Đọc sách cùng bạn” thật đáng
nể, thật đáng phục.
Nhà văn Văn Giá cũng vừa làm công tác giảng dạy ở Khoa
Viết văn - Báo chí, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội, vừa giữ chuyên mục cho một số
báo. Gần đây nhất, ông chuyên trả lời các câu hỏi về văn chương cho học sinh
trung học cơ sở và trung học phổ thông trong chuyên mục “Hỏi vắn đáp… văn”. Chẳng
hạn có trò hỏi: “Có phải Hồn Trương Ba da hàng thịt của Lưu Quang Vũ là một vở
bi hài kịch?” Hay: Tại sao tác giả Trần Tuấn trong bài Cà Mau quê xứ lại sử dụng
cụm từ “cái nắng miệt mài” ạ? Câu hỏi không dễ dàng, “nắng miệt mài” là cái nắng
gì? Nói chuyện với tôi, Văn Giá bảo: “Học trò bây giờ thông minh lắm. Nhiều câu
hỏi bất ngờ, và đưa mình vào chỗ bí. Lại phải mất thời gian đọc sách, hoặc hỏi
thầy, hỏi đồng nghiệp mới có câu trả lời thỏa đáng”. Tôi biết, nhuận bút của tạp
chí văn chương cho tuổi trẻ rất khiêm tốn. Không có kiến văn và tình yêu văn
chương, tình thương học trò thì dễ nản và bỏ cuộc lắm. Vậy mà, Văn Giá vẫn viết
miệt mài, cần mẫn, mỗi tháng một bài, và viết nhiều năm rồi.
Nữ nhà văn kiên trì, kiên cường giữ chuyên mục nhất phải
kể đến Như Bình. Mười tám năm liền chị giữ chuyên mục “Những chuyện khó tin
nhưng có thật” trên Báo An ninh thế giới. Đương thời nó là “một trong số ít
chuyên mục ăn khách nhất từ trước đến nay”. Nhà văn Như Bình bảo: “… nếu không
có vốn sống, không có sự trải nghiệm văn chương và không xử lý thủ pháp nghệ
thuật cao tay chắc chắn không viết được, chứ chưa nói đến viết hay”. Cái hay,
cái độc đáo của nhà văn giữ chuyên mục là: viết từ bệ phóng nào, viết kiểu gì
thì viết, thì cũng thành một câu chuyện hấp dẫn, ít ra thì cũng thành một mẩu
chuyện có tứ, gợi mở để phát triển thành một cậu chuyện lớn với nhiều nhân vật.
Chính vì thế, từ chuyên mục “Những chuyện khó tin nhưng có thật”, nhà văn Như
Bình đã chọn lọc in được nhiều tập sách. Đặc biệt, có đài truyền hình còn đem dựng
thành tiểu phẩm phát sóng. Có nghĩa là sức sống của các bài viết chuyên mục có
sức sống lâu bền, chứ không mang tính thông tấn, mùa vụ rồi khi không khí thời
sự qua đi nó cũng chết yểu như các bài báo thông thường khác.
Yêu cầu người viết cho chuyên mục phải viết đủ số chữ,
nộp bài đúng thời gian, không được tùy tiện cáo lỗi quên, hoặc nại ốm đau, bận
rộn. Người giữ chuyên mục bao giờ cũng trường vốn, sức viết dài hơi, nếu không,
chỉ viết vài ba kỳ sẽ cạn vốn. Cạn vốn sẽ không viết được nữa, với các mục bình
thường có thể linh động lấy bài khác trám vào, chứ chuyên mục thì rất khó.
Người giữ chuyên mục cũng cần có phẩm chất giàu lòng tự
trọng, biết từ chối khi mình cạn vốn, hoặc hao mòn cảm xúc. Bởi không ai nói
hay suốt đời, viết đều được mãi. Tuổi nhiều dần, sức khỏe giảm sút, cảm xúc
chai lì, tư duy xơ cứng, bài viết quen tay, đuối dần rồi… nhạt, lời khen cũng
thưa dần và hết hẳn cũng là chuyện bình thường. Toà soạn hoặc là chưa tìm được
cây bút mới thay thế, hoặc là nể nang, ngại chưa muốn nói lời “chia tay”, nhưng
tôi biết nhiều nhà văn rất sáng suốt, tinh tế nhận ra rồi chủ động “hạ cánh an
toàn” giữ lấy cái tình bạn nghề.
Nhà văn, nhà thơ giữ chuyên mục thường là người có đai
có đẳng. Người sáng tác viết cho chuyên mục không chỉ sâu sắc mà còn có bản sắc,
có cá tính. Bài viết bao giờ cũng biến hóa, linh hoạt, thậm chí bay bổng. Đôi
khi, cách luận giải vấn đề thuyết phục bạn đọc không chỉ giọng điệu tác giả, mà
còn cả thủ pháp nghệ thuật nữa. Hầu hết, các nhà văn giữ chuyên mục sau một thời
gian đã nổi tiếng rồi lại nổi tiếng hơn, họ đều chọn lọc các bài đã viết để in
thành sách, có người bán đắt như tôm tươi. Các tòa soạn bao giờ cũng biết “chọn
mặt gửi vàng”, nhà văn giữ chuyên mục báo chí đều là các quý vị “không phải dạng
vừa đâu”. Quả thật! Người sáng tác giữ chuyên mục báo chí cũng là sự lạ.
Nguồn: An Ninh Thế Giới cuối tháng