Điều đáng nói là đa số những nghệ sĩ bỏ
qua cái danh dự nghề nghiệp lẫn cá nhân của mình để kiếm tìm sự thương hại kia
đều là những người lúc kiếm ra tiền thì tiêu xài hoang phí. Thậm chí, không ít
người còn mê muội món đỏ đen, cá độ, hút chích…
Đừng nên có một nền văn nghệ kiếm tìm sự thương hại
VĂN
ĐỨC
1.
“Công việc sân khấu, đi hát, đi diễn khó
khăn quá thì tôi phải tìm cách mưu sinh khác là bán bánh bèo. Đợt trước tôi đi
bán cơm nhưng vất vả, ế quá, không lãi lời được. Tôi nấu phải đến 8, 9 món đồ
ăn nhưng đem lên bán được có mười mấy đĩa cơm, cực lắm. Tôi phải đi lau từng
cái ghế, cái bàn, nước mắt lưng tròng”.
Đó là nguyên văn những chia sẻ của nghệ
sĩ hài Duy Phương trong một talkshow có tên “Nhà có khách” được phát sóng gần
đây. Và lập tức, chia sẻ này được sử dụng làm chất liệu để truyền thông cho
talkshow kể trên. Khá nhiều đầu báo điện tử đã khai thác nó, không chỉ trên
trang chính thức mà còn cả trên các trang mạng xã hội của riêng họ như một công
cụ hữu hiệu để lôi kéo sự tò mò của khán giả.
Duy Phương không phải là cái tên xa
lạ gì với nhiều thế hệ khán giả. Từ những năm 90 của thế kỷ trước, anh đã là một
cái tên đình đám, cátsê đi diễn hàng đêm có khi lên tới cả cây vàng. Cùng thời
với anh, có nhiều nghệ sĩ khác nữa. Tên tuổi họ có khi thua kém anh, có khi hơn
anh một bậc nhưng đa số đều giữ khoảng lặng khi đã về tuổi xế chiều. Họ xem hào
quang đã đi qua là một kỷ niệm. Những gì quý giá nhất họ giữ lại không phải là
vật chất, là hoài niệm mà là điều thiêng liêng hơn cả: sự trân trọng trong lòng
khán giả. Chính vì thế, họ xem sự xuất hiện khi về chiều của mình, nhất là
trong một diện mạo không còn lung linh nữa, chính là sự thiếu tôn trọng những
tình cảm mà khán giả đã dày công vun vén cho mình.
Tất nhiên, để có được sự thư thái như những
nghệ sĩ kín tiếng ấy, cái rất cần là một đời sống vật chất ổn định. Những nghệ
sĩ buộc phải phơi mình ra kể khổ như Duy Phương không có được đời sống vật
chất như thế. Khi thiếu thốn, con người ta dễ có hành động thiếu tỉnh táo.
Song, điều quan trọng hơn cả chính là lòng tự trọng. Nhiều người đã cố giữ gìn
cái tự trọng của mình bất chấp hoàn cảnh khó khăn đến nhường nào. Nhưng có một
số không ít lại không thể thắng nổi những thèm muốn nhiều khi tầm thường. Từ
đó, họ chấp nhận chường mặt than khổ ngõ hầu kiếm tìm lòng thương hại từ khán
giả trót yêu mến mình xưa nay.
Điều đáng nói là đa số những nghệ sĩ bỏ
qua cái danh dự nghề nghiệp lẫn cá nhân của mình để kiếm tìm sự thương hại kia
đều là những người lúc kiếm ra tiền thì tiêu xài hoang phí. Thậm chí, không ít
người còn mê muội món đỏ đen, cá độ, hút chích…
Câu chuyện của một ngôi sao điện ảnh
đình đám một thời giờ sống khó khăn ra sao có lẽ độc giả vẫn chưa quên. Chưa
quên bởi đơn giản, ngày còn vàng son, anh lẫy lừng quá, được yêu mến quá. Nhưng
họ còn chưa quên bởi cứ như cơm bữa, dăm ba tháng lại thấy câu chuyện thân phận
của anh xuất hiện trên báo chí một lần. Lần đầu còn nhiều thương cảm. Lần
thứ hai còn có đồng nghiệp hỗ trợ, có khán giả thương xót. Lần thứ ba trở đi
thì chỉ còn thương hại và chán ngán bởi sự thương hại cuối cùng cũng chai lỳ.
Ai cũng đặt ra câu hỏi “Tiền nhiều như thế cuối cùng chui vào lỗ nẻ nào hết rồi?”.
Chỉ những người trong giới mới rõ mà thôi. Và khi đã rõ, họ cũng cố né càng xa
càng tốt bởi chính hình ảnh gây thương hại đến mòn mỏi đó sẽ ảnh hưởng tiêu cực
tới hình ảnh cái nghề vốn dĩ được xem là hào nhoáng của mình.
2.
Như một trào lưu, không hiểu sao nhiều
năm gần đây showbiz Việt hay có những tin bài kiểu như “Xót xa nghệ sĩ ABC về
già neo đơn sống trong nghèo khổ” đến vậy. Những bài viết thực sự khai thác
nguyên nhân chính của cái khốn khó ấy dường như rất hiếm hoi, dù chúng vô cùng
cần thiết cho việc cảnh tỉnh chính lớp nghệ sĩ đang nổi danh hiện nay. Gần đây
nhất là nghệ sĩ V.L.V. Nhìn vào cảnh tình của ông lúc này, không ai không
thương xót. Nhưng khi được biết ông từng có biệt thự, xe hơi, thậm chí có cả
công ty riêng thì cái thương xót kia bỗng trở nên phi lý đến vô cùng.
Một ví dụ rất cụ thể về nghệ sĩ mà người
viết được chứng kiến chính là một nghệ sĩ kịch nghệ trẻ tuổi người Nhật. Anh
này bình thường vẫn đi diễn các chương trình kịch, sân khấu ở nhiều nơi trong
nước Nhật nhưng hễ cứ có ngày rảnh việc, anh lại làm việc như một người chạy
bàn ở một quán cafe quen. Người viết đã hỏi anh lý do tại sao lại lựa chọn công
việc làm thêm ấy và anh không cảm thấy xấu hổ khi làm việc đó trong tư cách nghệ
sĩ hay sao?
Câu trả lời nhận được vô cùng đơn giản:
“Tôi là nghệ sĩ, có người biết, có người không nhưng cơ bản tôi là một con người.
Tôi cần lao động. Công việc nghệ thuật không phải thứ ổn định bất di bất dịch
và việc làm thêm ở quán cafe cũng mang lại cho tôi thêm phần thu nhập. Khi rảnh
rỗi, tôi làm ở đó, vừa để mình bớt lười biếng, vừa có thêm thu nhập tích lũy”.
Câu chuyện nhỏ ấy có thể khiến chúng ta
giật mình. Tại sao một nghệ sĩ đương thời lại cảm thấy thoải mái khi đi làm
thêm một công việc hoàn toàn không liên quan tới nghệ thuật, và được xem là phổ
thông trong khi trường hợp của Duy Phương lại phải than khổ? Suy cho cùng, Duy
Phương vẫn có “vốn” để kinh doanh thêm. Vốn này vừa là nghĩa đen, tức tiền đầu
tư (dù nhỏ), và vừa là nghĩa bóng, tức danh tiếng của anh một thời.
Tự dưng, người viết nghĩ tới nghệ sĩ Phạm
Bằng với tiệm Chí ma phù của gia đình ông trên phố cổ. Gặp ông ở đó khi sinh thời,
người ta còn thấy ông vui vẻ niềm nở là khác. Ông chẳng bao giờ cho rằng đó là
nỗi khổ. Đơn giản, ông hiểu, niềm tự hào lớn nhất với nghệ sĩ không chỉ là được
khán giả yêu mến mình mà còn có thể lao động kiếm ra thu nhập để nuôi nghề ở những
giai đoạn nghề khó khăn nhất.
Nhưng, kỳ lạ là cái trào lưu kể khổ kiếm
tìm thương hại không chỉ diễn ra với những con người văn nghệ về chiều, không
thu nhập, không đất diễn. Nó xảy ra ngay cả với những người đương thời, thậm
chí có cơ hội kiếm ra rất nhiều tiền. Bị khán giả chê trách: kể khổ. Bị giới
phê bình đánh giá khắt khe: kể khổ. Kể trên sóng truyền hình; kể trên báo; kể bằng
lời và kể luôn cả bằng nước mắt.
Như gần đây chẳng hạn, sau khi một bộ
phim ra rạp và có nhiều thông tin tranh cãi trái chiều xoay quanh nó, nhân chuyện
ấy, một nhà văn lên kể khổ đại ý cho rằng “nền văn nghệ Việt Nam khó mà khá được
khi suốt ngày các tác giả, tác phẩm bị “đánh” bởi dư luận, truyền thông”. Cái
tư duy “bị đánh” này thực sự không thể chấp nhận được. Những phê bình trong văn
nghệ không nên bị xem là “đánh đấm”. Nó chính là những đóng góp để tiến bộ hơn.
Và câu chuyện trở nên nực cười nhất khi lồng vào với những kể khổ về nền văn
nghệ bị “đánh đập” trong tưởng tượng kia, nhà văn nọ còn hồn nhiên kể chuyện đi
bia ôm như thế nào, tiền bo ra sao. Khổ thế thì… khổ quá.
Nhiều người nói vui với nhau, có lẽ đã tồn
tại dạng ý thức văn nghệ “ưa bị bạo hành” ở Việt Nam lâu quá rồi. Thực chất thì
chẳng ai ưa bị bạo hành cả. Nhưng ai cũng thích sắm vai nạn nhân để câu kéo
lòng thương hại của khán giả, ngõ hầu mong họ sẽ sẻ chia và những sẻ chia đó sẽ
được cụ thể hoá quy đổi thành những kết quả cả vật chất lẫn tinh thần. Rõ ràng,
đấy là một cách hành xử văn nghệ vô cùng yếm thế và nó không thể nào được xem
là đại diện cho nền văn nghệ Việt Nam đương thời.
Chỉ gần 1 tháng nữa sẽ là Tết. Chắc chắn
sẽ lại xuất hiện thêm những bài ca kể khổ từ giới văn nghệ, đến cả từ những người
khổ thật lẫn những người giả khổ. Thái độ văn nghệ này có lẽ đã đến lúc
nên bị loại trừ khỏi đời sống văn nghệ lành mạnh. Nghệ thuật vốn dĩ là một nghề
đòi hỏi nhiều hi sinh nhưng bù lại, hào quang mà khán giả mang lại cho nghệ sĩ
là lớn vô cùng. Chấp nhận con đường nào cũng vậy, người ta phải chấp nhận cả ngọt
lẫn đắng trên con đường ấy. Và con đường nghệ thuật thì luôn ngọt lắm đắng nhiều
hơn so với nhiều nghề nghiệp khác.
Cái nỗi khổ lớn nhất của nghệ sĩ thực ra
chỉ là sự cô độc của một tâm hồn mà số đông không bao giờ hiểu được họ, khó có
thể đồng điệu được với họ. Còn những vất vả khác, có lẽ nó cũng chẳng hơn những
nghề nghiệp nào khác trong xã hội chút nào. Và một khi người hành nghề dùng
chính cái nghề của mình để câu lấy sự thương hại, đó là khi họ xem thường cái
nghề của mình nhất. Khi người làm nghề coi thường cái nghề của mình, liệu họ có
thể kỳ vọng phần còn lại xem trọng nó hay không?
Nguồn: An Ninh Thế Giới cuối tháng
