Hoài Vũ như dòng sông, vô số dòng sông khao khát vươn
mình ra biển. Để hòa tan mình trong thăm thẳm vô cùng ư? Để góp máu của mình
cho biển mặn? Hay là góp niềm tin của mình để biển xanh vằng vặc? Nào đã mấy ai
đi hết biển khôn cùng?
HOÀI VŨ hoàng hôn lặng lẽ đi trong hương tràm
PHÙNG VĂN KHAI
Tôi luôn không nguôi nhớ về nhà thơ Hoài Vũ. Mà ông
đang khỏe mạnh ở mảnh đất phương Nam. Tôi vào Sài Gòn bây giờ lúc nào cũng muốn
gặp Hoài Vũ. Ông cũng luôn rất muốn gặp tôi, dù không phải để nói gì, dù chỉ là
để tươi cười rồi im lặng.
Hoài Vũ sinh năm 1935, đã tiến sát mốc bách niên mà vẫn
luôn tươi vui, khỏe khoắn. Nói thực cũng là nói chơi chơi vậy, chứ bách niên khỏe
khoắn nghĩa sao đây? Chân cẳng đã yếu đi, mắt đã nhoà ngấn lệ chảy hoài vào
trong rưng rức. Sức khỏe tinh thần ư? Những gì đã vượt qua và những gì đang vượt
dẫu có là tinh thần vượt núi băng ngàn thuở đôi mươi, tinh thần lửa thép ngày
làm Văn nghệ Giải phóng, tinh thần đá nát vàng phai ngày bao cấp đến hôm nay
ngang ngửa thời kinh tế thị trường đùng đùng vật chất lên ngôi thử hỏi tinh thần
ông lão bách niên ấy có còn chống chịu được bao lăm?
Tôi ở đâu cũng thấy thương Hoài Vũ, cũng hỏi một người
như ông với những Vàm Cỏ Đông; Anh ở đầu sông em cuối sông; Đi trong hương
Tràm; Hoàng hôn lặng lẽ... mà đến bây giờ, nhà thơ vẫn chưa chạm tới Giải thưởng
Nhà nước về Văn học Nghệ thuật? Đã không còn là sự bi ai mà chính là sự vô tâm
đến lạnh lùng bỏ quên đạo lý của chúng ta chăng? Chúng ta đã bỏ mặc những người
như Hoài Vũ? Chúng ta đã bỏ mặc những gì từng cứu giúp, bồi đắp vết thương thể
xác và tâm hồn của một thời bom đạn mịt mùng, đói kém, thiếu thốn ngặt nghèo dễ
dàng như vậy? Chúng ta đang chạy theo cái gì? Vật chất ư?
Đã có không ít người là quan to, thậm chí rất to, bổng
lộc phi pháp đã phải nhét vào những chiếc cặp hàng triệu đô la, đến lúc ra tòa
đổ cho con cái cầm làm của riêng, đổ cho sự lú lẫn quăng vứt những chiếc ba lô,
chiếc cặp triệu đô vào gác xép, nhà vệ sinh, thùng chứa đồ cũ rồi quên béng?
Đây là căn bệnh gì vậy? Đây là loại người gì khi vừa trước đó tới các trung tâm
hội nghị rao giảng về đạo đức, về nhân cách, về trách nhiệm công dân.
Với Hoài Vũ thì sao? Một người đã viết những câu thơ: Vàm
Cỏ Đông đây ta quyết giữ/ Từng mái nhà nép dưới rặng dừa/ Từng thửa ruộng ngời
đen màu mỡ/ Từng mối tình hò hẹn sớm trưa (Vàm Cỏ Đông); Ôi bát ngát chân trời
miền hạ/ Tím tình yêu tím cả ước mong/ Gió nhớ thương ai mà lay bờ lá/ Để bìm bịp
kêu con nước lớn ròng... Thơ Hoài Vũ đấy! Thế hệ ông bà ta, mẹ cha ta và chúng
ta hôm nay vẫn đang nghe thơ, và hát những lời thơ Hoài Vũ. Hoài Vũ vẫn đang
còn sống kia, bằng xương bằng thịt. Nhà thơ bách niên - riêng đâu tượng đài
tình yêu nơi cuối đất vẫn ngồi, kia giản dị mà lồng lộng mây trời. Chúng tôi,
những kẻ hậu sinh chẳng biết nói gì với ông, chỉ thấy bồn chồn, bứt rứt và có
phần xa xót.
Xa xót về cái gì? Xa xót về việc ông chưa được Giải
thưởng Nhà nước ư? Giải thưởng đã phải là hiện hình những tiêu chí lạnh lùng
còn không ít sự trà trộn vào trong đó? Xa xót vì không ai thực hiện cái đạo lý
và bổn phận, trách nhiệm tối thiểu của những người cầm bút đồng thời, sau thời
của ông? Thực là vô cùng khó diễn tả mà chỉ thấy trong lòng ấm ức: “Hạnh phúc đến
xanh như màu lá/ Và nồng thơm mùi thơm của rạ/ Đêm xôn xao sao gắn đầy trời/
Tình anh là Vàm Cỏ em ơi (Anh ở đầu sông em cuối sông); Em gởi gì trong gió,
trong mây/ Để sáng nay lên Vàm Cỏ Tây/ Hoa tràm e ấp trong vòm lá/ Mà khắp trời
mây hương tỏa bay” (Đi trong hương tràm).
Ô hay! Đích thực là Hoài Vũ đang hạnh phúc tràn đầy.
Đích thực là Hoài Vũ đã thấy được hạnh phúc lớn của nhân dân mình, Tổ quốc mình
trong hạnh phúc lứa đôi vĩnh cửu. Đã có một thời kỳ, chúng ta định quên đi hạnh
phúc lứa đôi, định lấy giá trị chung của hạnh phúc là toàn thể nhân dân, nhất
là các tập thể từ cao đến thấp phải hạnh phúc một cách đồng loạt, giống nhau
như đúc mới an lòng.
Cái khác người của Hoài Vũ chính là nhìn ra chi chít sợi
tâm hồn khác nhau trong mỗi cá nhân mới là điều chính yếu để làm nên rộng dài Tổ
quốc.
Hoài Vũ có một loạt bài viết về những dòng sông. Một
người như Hoài Vũ tất nhiên phải mê sông đến tận cùng, với “Anh ở đầu sông em
cuối sông”, “Vàm Cỏ Đông”, “Em về bên kia sông”, “Xa rồi sông Hậu”, “Trời mênh
mông, nước mênh mông”, “Tâm tình trước ngã ba sông”... Và trong bài thơ “Chia
tay hoàng hôn” là một câu thơ về sông ấn tượng: “Xa em, anh như trưa nắng đi
trên cát/ Thèm một dòng sông, những cánh đồng”.
Thế hệ của Hoài Vũ đang dần thưa vắng, lão ngoan đồng suýt
soát bách niên Hoài Vũ ngay từ đầu đã chọn hướng đi riêng cho mình, cho thơ
mình. Những cống hiến rất có giá trị nếu không muốn nói là xuất sắc của Hoài Vũ
với văn chương, với cách mạng là hết sức đáng quý.
Ngày trước, khi nhà văn Văn Lê còn sống, đã rất nhiều
lần muốn tôn vinh bậc đàn anh Hoài Vũ. Đến lứa chúng tôi, U50 đã là cách ông một,
hai thế hệ sao thấy ông vừa thật gần vừa quá xa xôi. Thật gần vì ông đang ở
đây, bằng xương bằng thịt. Thơ của ông đang vang lên bằng vô số bài hát. Trong
lời bài hát Chia tay hoàng hôn cũng chính là tâm can của ông: “Anh phải về thôi
xa em thôi/ Ngoài kia phiên chợ vãn lâu rồi/ Giọt nắng cuối ngày rơi xuống tóc/
Mà lời từ biệt chẳng nên môi”.
Anh em văn nghệ sĩ trẻ chúng tôi từ Bắc chí Nam ai
cũng mến thương Hoài Vũ. Ở ông có điều gì đó rất đặc biệt, rất hấp dẫn của một
con người hết sức từng trải mà lại hết sức hồn nhiên. Trong chuyến đi Trường Sa
vừa qua, tôi đem theo mấy tập sách mà ông vừa tặng ở Sài Gòn. Hoài Vũ viết văn
cũng tình thương mến thương lắm. Ngày trước là các tập truyện: Tiếng sáo trúc;
Rừng dừa xào xạc; Quê chồng; Bông sứ trắng; Bên sông Vàm Cỏ; Vườn ổi... càng
cho thấy sự xum xuê tươi thắm của một Hoài Vũ xanh thẳm nỗi đời chất chứa câu
văn. Những câu văn trong sáng mà ôm chứa ở trong ấy bao nỗi nhân tình thế thái
đều được Hoài Vũ gạn đục khơi trong đến tận cùng.
Tôi và nhà thơ Phan Hoàng nhiều lúc chỉ biết ngồi bên
Hoài Vũ và im lặng. Biết nói gì đây? Biết làm gì đây với lão ngoan đồng phơ phơ
đầun tóc bạc đã đi qua cơ cực, giặc giã, đói nghèo và những chuyển động rùng
rùng thời cơ chế thị trường sôi sùng sục. Hoài Vũ như dòng sông, vô số dòng
sông khao khát vươn mình ra biển. Để hòa tan mình trong thăm thẳm vô cùng ư? Để
góp máu của mình cho biển mặn? Hay là góp niềm tin của mình để biển xanh vằng vặc?
Nào đã mấy ai đi hết biển khôn cùng?
Không phải ai cũng biết, ở mảng dịch thuật, Hoài Vũ
cũng rất tài hoa. Các tác phẩm: Loạn luân; Người đàn bà bất hạnh; Nữ điền chủ
cuối cùng; Hồn ma; A-sư-ma bé bỏng đã cho thấy không phải là một Hoài Vũ ngây
thơ mà chính là một Hoài Vũ vô cùng giàu có chữ nghĩa và sâu sắc đồng hành với
những văn phẩm của bạn viết trên thế giới. Điều đó đã cho một sắc thái riêng đặc
biệt của người con Mộ Đức - Quảng Ngãi, một vùng đất mà con người dẫu đi đến cuối
đất cùng trời đều vô cùng quyết liệt, thẳm sâu.
Tại sao tôi không nguôi nghĩ về Hoài Vũ? Tại sao câu hỏi
cứ vang lên như cắt cứa trái tim tôi? Lứa chúng tôi đang trong buổi thanh bình
với những xán lạn và thuận lợi của mình thì cần gì phải thao thức với Hoài Vũ?
Thậm chí trước lúc gặp ông, tôi còn tưởng Hoài Vũ đã mất lâu rồi. Tôi còn tưởng
thành phố nào đó, tỉnh, huyện, vùng đất quê hương nào đó đã có tên đường, tên
phố, tên trường học đặt tên ông như những người đồng thời với ông cũng đã được
như thế.
Cơ mà Hoài Vũ vẫn khỏe mạnh ngồi trước cánh văn nghệ
trẻ chúng tôi, cười trong ngấn mắt sóng sánh nước, nhắc những câu chuyện lơ lắc
bưng biền, những là dòng nước, bờ tôm, bóng dừa, hương tràm, trời mây, thửa ruộng
ngời đen màu mỡ… với vô số mối tình hò hẹn
sớm trưa... Thì tôi mới thấy, cái cách đong đếm hạnh phúc ở một con người, ở một
thế hệ với những giá trị riêng không thể nào dễ học, càng không thể quy hoạch
theo những tiêu chí vô cảm mà chúng ta không ít lúc từng áp dụng với nhau, với
văn chương.
Hoài Vũ, với lứa chúng tôi, không riêng là tượng đài
tình yêu với vô vàn câu hát đi cùng theo năm tháng mà còn là một trong những tượng
đài về sự cống hiến lặng thầm, hy sinh cái riêng cho cái chung rộng lớn. Ở tận
sông Hồng, không chỉ riêng sông Hồng, còn là những sông Thao, sông Lô, sông Đà,
sông Mã, sông Thương, sông Lam, sông La, sông Hiền Lương, sông Đắc Krông, sông
Pô kô, sông Ba... đến chín nhánh Cửu Long giang hùng vĩ… đều mang rất nhiều phần
máu thịt của nhân dân, của tổ tiên ngàn đời trong đó có tổ tiên nhà thơ Hoài Vũ
để ông ngân lên khúc hát các dòng sông.
Ôi Hoài Vũ! Ông đã sắp trọn con đường với sông, với biển! Mà ông vẫn trong ngần, thơm ngát sắc hương hoa!
