Chúng ta đang phải giáp mặt với quá nhiều những điều không
đáng có, sự trí trá, một số giá trị đảo lộn, sự bất lực, những tầm phào mà quá
thiếu những người thực hành chính trực như vị tướng Trường Sơn huyền thoại Đồng
Sĩ Nguyên.
PHÙNG VĂN KHAI
Chúng ta đang tiến hành một số hoạt đông Kỷ niệm 100 năm
ngày sinh Trung tướng Đồng Sĩ Nguyên (1/3/1923 - 1/3/2023) nguyên Tư lệnh Bộ đội
Trường Sơn. Đất nước luôn nhiều việc, nhiều chương trình, nhiều ấp ủ. Đã có rất
nhiều thành tựu đáng tự hào. Vậy chúng ta có thiếu điều gì không? Thật khó nói.
Nhưng vẫn hoàn toàn có thể nói được. Chúng ta thiếu sự thực hành nghiêm túc. Ví
như chùa rất lớn, người đến rất đông nhưng lẽ phải đạo - đời trắng đen còn nhiều
lẫn lộn. Đến nỗi có lúc dở khóc dở cười. Thời bình có thể xuê xoa? Thiệt hại có
thể nghìn tỉ bỏ mặc? Đã kỷ luật nhiều cán bộ người cấp cao. Không chết ngay một
ngành nghề, một phương lược, nên mọi thứ cứ như không? Coi như chuyện ở đâu đó
không phải của mình?
Nhưng với thời chiến thì sao?
Thời chiến, Bác Hồ phong thầy giáo sử học thành Đại tướng Võ
Nguyên Giáp. Sau chiến thắng Điện Biên Phủ 1954, kể từ trước đó nữa, những ai
đánh thắng tướng địch được phong tướng, đánh thắng tá được phong tá. Nhân dân
không chỉ tâm phục còn hoan hô. Các vị tướng không chỉ đeo lon mà có người còn được
nhân dân phong thánh. Đó là tại sao? Đó là sự thực hành đã vượt lên trên mọi lý
thuyết, lý luận, sách vở. Sự thực hành được trọng thị từ tổ tiên người Việt.
Làm được nỏ liên châu ắt thành tướng quân Cao Lỗ. Đánh thắng giặc Nguyên - Mông
ắt trở thành thánh Trần. Điều đó là một vẻ đẹp của người Việt chúng ta.
Chính bởi vậy, người Việt Nam, cho dù cam go đến mức nào, vẫn
luôn vươn lên và trưởng thành một cách đáng kinh ngạc.
Trong giai đoạn khó khăn nhất thời kỳ chống Mỹ, chúng ta đã
có những con người thực hành xuất sắc như vậy.
Đó là Trung tướng Đồng Sĩ Nguyên - vị Tư lệnh huyền thoại của
Bộ đội Trường Sơn.
Ông không phải là vị Tư lệnh đầu tiên nhưng dấu ấn của ông
là một sự kỳ diệu của chính nghĩa tất thắng. Sự thực hành đạt tới đỉnh cao của
người Việt Nam trong thời chiến. Thực hành những điều không thể. Thực hành những
điều vô cùng giản dị mà tổ tiên truyền lại. Thực hành để trưởng thành. Thực
hành để chúng ta tự hào là người Việt Nam, dẫu khi đó đất nước còn chia cắt, giặc
Mỹ còn cho rằng chúng ta không thể thống nhất được đất nước, không thể bắn rơi
B52, không thể làm đường sá, cầu cống, đưa xe tăng, những quân đoàn chủ lực vượt
qua Trường Sơn. Tất cả dường như là không thể.
Trước ông, Thiếu tướng Phan Trọng Tuệ, một vị tướng tài hoa
đảm đương nhiều trọng trách từng khởi sinh hệ thống đường Đông - Tây Trường Sơn
làm Tư lệnh Trường Sơn. Trước đó nữa là Thượng tá Võ Bẩm, người được Bác Hồ
giao nhiệm vụ mở tuyến đường 559 cũng đã thực hành những điều vô cùng khó khăn,
nhưng phải đến khi Đồng Sĩ Nguyên được bổ nhiệm làm Tư lệnh Bộ đội Trường Sơn mọi
thứ mới hoàn toàn đổi khác.
Đồng Sĩ Nguyên tên thật là Nguyễn
Hữu Vũ, sinh ngày 1 tháng 3 năm 1923, tại làng Trung Thôn, xã Quảng Trung, phủ
Quảng Trạch, Quảng Bình, xuất thân trong một gia đình trung lưu. Song thân ông
là ông Nguyễn Hữu Khoán và bà Đặng Thị Cấp, đều là những hậu duệ của thủ lĩnh
Phong trào Cần Vương. Ông là con thứ 5 trong gia đình. Cha ông mất sớm khi ông
mới 10 tuổi. Thuở nhỏ, Đồng Sĩ Nguyên được cha dạy chữ Hán và theo học chữ Quốc
ngữ bậc tiểu học tại Thọ Linh (nay thuộc xã Quảng Sơn, huyện Quảng Trạch). Chịu
ảnh hưởng của gia đình, ông sớm đã có tinh thần chống thực dân Pháp. Năm 12 tuổi,
ông bắt đầu tham gia hoạt động cách mạng dưới sự hướng dẫn của ông Nguyễn Văn
Huyên (bí danh là Tế), một cán bộ của Đảng Cộng sản Đông Dương. Năm 1938, ông
gia nhập Đảng Cộng sản Đông Dương, lấy bí danh là Nguyễn Văn Đồng. Ông cũng là
người nhỏ tuổi nhất khi gia nhập Đảng khi mới15 tuổi.
Năm 1940, Đồng Sĩ Nguyên được cử làm Bí thư chi bộ Trung
Thôn (mật danh là chi bộ Bình). Cùng năm này, ông theo học bậc trung học tại
trường Saint Marie ở thị xã Đồng Hới. Một năm sau, ông được phân công làm Bí
thư chi bộ tại trường. Những hoạt động của ông sớm bị chính quyền thực dân theo
dõi. Vì vậy, khi đang học năm thứ 3 bậc Thành chung, ông bị thực dân Pháp truy
nã và phải chuyển vào bí mật tại Lào và Thái Lan, hoạt động trong phong trào Việt
kiều yêu nước để gây dựng cơ sở.
Năm 1944, Đồng Sĩ Nguyên bí mật trở về Việt Nam hoạt động,
phụ trách Phủ ủy Quảng Trạch, làm chủ nhiệm báo Hồng Lạc và xây dựng chiến khu
Trung Thuần, huấn luyện quân sự, tham gia Cách mạng tháng 8. Sau Cách mạng
tháng 8, ông được bầu làm Chủ nhiệm Việt Minh, kiêm chỉ huy trưởng bộ đội Quảng
Bình. Năm 1946, ông trúng cử đại biểu Quốc hội khóa I.
Sau năm 1954, ông được điều về Bộ Tổng tham mưu, phụ trách Cục
Động viên dân quân. Năm 1959, ông được phong quân hàm đại tá. Năm 1964, Đồng Sĩ
Nguyên được đề bạt giữ chức vụ Phó Tổng tham mưu trưởng, sau đó được điều về
làm Chính ủy Quân khu 4 năm 1965, sau đó là Tư lệnh kiêm Chính ủy Quân tình
nguyện Việt Nam tại Trung - Hạ Lào.
Đầu năm 1967, ông được điều làm Tư lệnh Bộ đội Trường Sơn.
Ông giữ chức vụ này đến năm 1976. Năm 1974, Đồng Sĩ Nguyên được phong vượt cấp
từ đại tá lên trung tướng.
Trong những năm chiến đấu anh dũng của bộ đội Trường Sơn
trên tuyến đường mang tên Bác đã phải đối mặt với mọi thủ đoạn, mọi phương tiện
và vũ khí tối tân nhất của đế quốc Mỹ. Chúng đã thực hiện 733.000 trận oanh
kích bằng đủ loại máy bay trong đó cả B52; trút xuống Trường Sơn 4 triệu tấn
bom đạn các loại trong đó có hàng chục vạn lít chất độc da cam - đi ô xin. Nói
thế để thấy sự khốc liệt và hi sinh vô bờ bến của bộ đội và nhân dân ở Trường
Sơn. Để đưa được một cân hàng, một khẩu súng vào chi viện cho miền Nam, chúng
ta đều phải trả giá bằng xương máu. Bộ đội Trường Sơn trong đó có hàng chục vạn
thanh niên xung phong và dân công hỏa tuyến đã chiến đấu kiên cường, giành giật
từng thước đường với lời thề Máu có thể đổ nhưng đường không thể tắc; Còn người
còn xe, còn hàng; Tận tình với đồng chí, tận nghĩa với chiến trường; Coi dây
như ruột, coi cột như xương. Bộ đội Trường Sơn đã làm nên hệ thống giao thông
huyền thoại gồm 5 trục dọc, 21 trục ngang với hơn 17 nghìn km đường cơ giới, vận
chuyển hơn 1,8 triệu tấn vũ khí, đạn dược, lương thực, thực phẩm chi viện cho
các hướng chiến trường.
Những con số có thể ngay lập tức được thống kê và truy tìm
nhanh chóng, nhưng điều căn bản nhất là tư duy chiến lược để thực hành ra con
đường đó, hệ thống đường Trường Sơn huyền thoại đó mới là vấn đề mà bây giờ vẫn
còn những câu hỏi lớn không chỉ phía ta mà cả phía đối phương.
Qua một số nhân chứng từng làm việc với Tư lệnh Đồng Sĩ
Nguyên, chúng tôi vỡ lẽ một điều vô cùng bình dị: Thực hành từ thực tiễn. Thực
hành đến tận cùng trên nền tảng chính nghĩa của cuộc chiến tranh.
Không chỉ ở Trường Sơn, ở đâu, thời gian nào, ngay cả khi
Trung tướng Đồng Sĩ Nguyên ở cương vị cao nhất: Ủy viên Bộ chính trị - Phó Chủ
tịch Hội đồng Bộ trưởng thì vẫn là con người đó. Rất kiệm lời. Luôn suy nghĩ đến
tận cùng và thực hành đến tận cùng.
Ông vào Trường Sơn khi bộ đội ta gặp vô cùng nhiều khó khăn.
Xe bị bắn cháy liên tục, hàng loạt. Đường bị san phẳng bất cứ nơi đâu. Sự dũng
cảm hi sinh không thể đắp đầy nhu cầu phía trước. Khu 5, miền Nam ruột thịt cần
rất nhiều vật chất, con người. Đi vào bằng cách nào nếu cứ hi sinh hàng loạt?
Câu hỏi này nhiều vị Tư lệnh, cả cấp trên tìm cách giải ngày đêm, cam go, nhiều
lúc là bế tắc. Có lúc như là không có đáp số.
Đồng Sĩ Nguyên vào Trường Sơn, ông phải giải một bài toán vô
cùng hóc búa. Ở thời điểm ấy, đã bộc lộ một tài năng chiến lược theo cách giản
dị nhất: Thực hành. Địch đánh, ta đánh lại chúng. Thay vì chịu trận, giữ bí mật
an toàn, ta đưa cao xạ phòng không vào đối chiến. Địch dùng B52, ta đưa thơ văn
nhạc họa vào Trường Sơn. Địch rải chất độc thiêu trụi cây rừng, ta trồng hàng vạn
cây ngụy trang đường ra phía trước. Cứ như vậy, hàng chục Tiểu đoàn thành Trung
đoàn, Sư đoàn. Các binh chủng: Công binh; Phòng không; Vận tải; Xăng dầu phơi
phới tiến về phía trước. Những dòng sông mang lửa. Những dòng sông vượt các đỉnh
Đông-Tây Trường Sơn vào chiến trường. Những bông hoa gài lên mái tóc. Những
vòng vô lăng mềm mại nữ lái xe tải quân sự Trường Sơn. Cứ như vậy, càng đánh, địch
càng như bị rơi vào tổ tơ vò. Càng đánh, ta càng mạnh. B52 bị bắn cháy. Cả nước
lên đường. Ở Trường Sơn không chỉ có súng pháo mà còn có binh trạm ríu ran đưa
đón giao liên. Hàng ngàn học sinh miền Nam theo núi rừng Trường Sơn ra Bắc,
sang các nước bạn vừa học tập vừa tố cáo sự phi nghĩa của chiến tranh.
Tư lệnh Đồng Sĩ Nguyên là như thế. Ông ít nói lắm, càng
không bao giờ tranh luận miên man, chỉ thực hành từ thực tiễn máu xương. Một
người bạn chí thân của ông - Chính ủy Đặng Tính cũng như vậy. Chỉ một lần, đó
là khi Chính ủy Đặng Tính hi sinh khi đi kiểm tra chốt trạm ở Trường Sơn, Tư lệnh
Đồng Sĩ Nguyên mới gạt nước mắt mà nói phải lập tức tìm mọi cách đưa thi hài
Chính ủy ra Hà Nội, còn ông vẫn chỉ đạo bộ đội Trường Sơn nắm chắc tay súng lập
công. Tư lệnh Đồng Sĩ Nguyên và Chính ủy Đặng Tính như đã theo lối tâm truyền
mà hiểu hết mọi cơ sự Trường Sơn. Âu cũng là nỗi niềm và trí tuệ của những bậc người
hiền.
Một cá tính thực hành Đồng Sĩ Nguyên biểu hiện sâu sắc khi
ông đã lấy đầu mình để bảo vệ phương án phải làm cầu Chương Dương khi nhiều cái
đầu khảng định chỉ chỉ cần làm duy nhất cầu Thăng Long là đủ. Không chỉ vậy, với
người thực hành Đồng Sĩ Nguyên, không bao giờ có một giây cho sự chần chừ, nước
đôi, rồi dẫn đến thỏa hiệp, bắt tay dưới ngăn kéo như không ít những điều hôm
nay chúng ta đang chứng kiến.
Là Tư lệnh Bộ đội Trường Sơn, khi tuổi đã gần một trăm,
Trung tướng Đồng Sĩ Nguyên chắc chắn còn muốn thực hành rất nhiều điều. Khi trò
chuyện với Thiếu tướng Hoàng Anh Tuấn - Phó Chủ tịch Thường trực Hội Truyền thống
Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh Việt Nam, tôi mới hiểu được thêm cốt cách của vị
tướng Trường Sơn. Ngần ấy binh trạm, ngần ấy Sư đoàn, ngần ấy giao liên, có đến
hàng vạn nữ thanh niên xung phong Trường Sơn trở về quá lứa nhỡ thì nương tựa cửa
chùa bóng phật. Là một vị Tư lệnh, Trung tướng Đồng Sĩ Nguyên dẫu rất ít nói
nhưng đã phải nói ra những điều tâm can nhất. Phải làm gì đó cho Bộ đội Trường
Sơn.
Thiếu tướng Hoàng Anh Tuấn luôn tâm niệm và thực hiện điều
đó. Trung tướng Đồng Sĩ Nguyên cách đây hơn mười năm từng nắm tay Hoàng Anh Tuấn
nói: “Vợ chồng cậu đều là bộ đội Trường Sơn, cậu nên tham gia vào Ban liên lạc
Bộ đội Trường Sơn xem có giúp ích được gì cho anh em”. Lời nói đó của vị Tư lệnh
Trường Sơn khiến Thiếu tướng Hoàng Anh Tuấn suy nghĩ mãi. Và theo tinh thần Trường
Sơn, ông cùng đồng đội nỗ lực bắt tay làm mọi việc để có được Hội truyền thống
Trường Sơn hoạt động có hiệu quả như hôm nay. Từ cái tên gọi cũng vô cùng trăn
trở, kỹ lưỡng, bao hàm được sự phát triển bền vững và tôn chỉ mục đích rõ ràng.
Không chỉ chính danh mà phải thực việc đúng với tinh thần chỉ đạo, góp ý sâu sắc
của Trung tướng Đồng Sĩ Nguyên.
Thiếu tướng Võ Sở, vị tướng Trường Sơn năm xưa hôm nay với
cương vị Chủ tịch Hội luôn là tấm gương sáng để mỗi hội viên học tập. Công việc
rất nhiều nhưng mọi người đều đoàn kết thống nhất cao và nhất là trên tinh thần
tự nguyện cống hiến cho Hội nên đã đạt những kết quả rất thiết thực. Hơn hai
ngàn căn nhà tình nghĩa được hỗ trợ xây mới, sửa chữa, nâng cấp đã là những mái
ấm của các chiến sĩ Trường Sơn. Trên ba ngàn sổ tiết kiệm với mức từ 3 đến 5
triệu được trao tận tay các đối tượng chính sách. Hàng vạn xuất quà cho các gia
đình hội viên có hoàn cảnh khó khăn. Trợ cấp thường xuyên cho hàng trăm anh chị
em có hoàn cảnh đặc biệt. Những tấn gạo, thùng mì, quần áo, sách vở đến nơi
vùng sâu vùng xa là tấm lòng của người chiến sĩ Trường Sơn hôm nay với đồng đội
mình, nhân dân mình.
Hội Truyền thống Trường Sơn đang là tấm gương sáng trong mọi
việc góp phần vào xây đắp cuộc sống no ấm hơn, bền vững hơn trong xã hội. Người
chiến sĩ Trường Sơn trước tiên và trước hết phải là người lính Cụ Hồ, phải là
công dân có ích của xã hội đang từng ngày đổi mới. Truyền thống của Bộ đội Trường
Sơn đã hòa chung dòng chảy lớn truyền thống vẻ vang của quân đội ta, nhân dân
ta.
Mười năm, Hội Truyền thống Trường Sơn đã thực hiện được nhiều
điều theo tâm nguyện của vị Tư lệnh, nhưng vẫn còn nhiều điều lắm phải thực
hành bằng được. Điều đó bao gồm những gì vị tướng đã nói ra còn bao hàm những
gì đời sống chúng ta đang đặt ra. Hãy học tập cách nghĩ của người đi trước.
Chúng ta đang phải giáp mặt với quá nhiều những điều không
đáng có, sự trí trá, một số giá trị đảo lộn, sự bất lực, những tầm phào mà quá
thiếu những người thực hành chính trực như vị tướng Trường Sơn huyền thoại Đồng
Sĩ Nguyên.
