Tiếng kêu của Solzhenitsyn ở Harvard thật
đáng sợ. Cái dễ dàng nhất là giả vờ rằng tất cả những gì ông ta nói đều vô
nghĩa, và chúng tôi hiểu rõ hơn. Tuy nhiên, những lời này có thể đúng, bất cứ
ai thốt ra chúng đều là một nhà tiên tri, ngay cả khi người đó không được tôn
kính ở đất nước của mình hay trong phòng tiếp đón.
MỘT HẠT RƠI GIỮA HAI CỐI XAY
Một làn sóng rộng rãi biện minh cho Hoa Kỳ
tràn ngập các trang báo: “Không nắm bắt được tinh thần Mỹ… Chúng ta có vô trách
nhiệm không? Nhưng chúng ta đã đặt tự do lên hàng đầu, và sau đó là trách nhiệm,
chính vì chúng ta là một dân tộc tự do”
Các tờ báo lớn không in bài phát biểu của tôi tại Harvard, cũng không có lời thanh minh mà chỉ là những đoạn trích phù hợp với yêu cầu của họ. “Một cái nhìn rất thành kiến về thế giới phương Tây… Ông ta không hiểu rằng trong điểm yếu của chúng ta ẩn chứa một sức mạnh to lớn, ngay cả trong sự ngây thơ và không độc tôn của chính phủ. Điều này là không thể hiểu được đối với cách hiểu quen thuộc của Nga”. Và như vậy - qua nhiều cách công kích: "quá Nga, Nga không chê vào đâu được, với kinh nghiệm Nga, ông ta không hiểu gì “."Ông ta coi thường báo chí của chúng ta… Mọi người đều thầm mong rằng sau ba năm sống ở Mỹ, ông ta nên nhận ra sự ưu việt của chúng ta. Hoặc có thể, dù chỉ một lần ngả mũ chào một xã hội mà ở đó mọi người đều có thể tiếp cận tự do".
"Nhiều người Mỹ sẽ co rúm người lại trước tuyên bố về "quyền
không được biết" (Tôi đã nói về "quyền bị mất của những người không
được biết, không được lấp đầy tâm hồn thiêng liêng của họ bằng những câu chuyện
phiếm, những lời nói viển vông, những điều vô nghĩa vu vơ" - A.S.) - hoặc
những lợi ích thương mại bóp nghẹt đời sống tinh thần ... So với bài phát biểu
của Solznhenitsyl, những phát biểu của Spengler trong " Buổi hoàng hôn của
châu Âu" xem ra còn có vẻ lạc quan hơn ... Người khổng lồ không thích
chúng ta ... Harvard không tìm được một diễn giả giỏi. Cảm ơn Chúa, tôi là người
Mỹ".
Harrison Salisbury, người đã lên tiếng bảo
vệ tôi trên truyền hình vào ngày đầu tiên khi cho rằng một triết gia nông thôn
trong nỗi cô đơn vẫn có thể khái quát được bức tranh lớn một cách hoàn hảo, bây
giờ ông này cũng tự hỏi: “Liệu Solzhenitsyn có muốn trở thành một chính phủ đối
lập với cả Hoa Kỳ lẫn Liên Xô không đây? Một gánh nặng khó tin cho một bên
vai".
Nhưng ngay trong dàn đồng ca đầu tiên liên
tục lên án, mỗi ngày một mạnh hơn, cũng không thấy có ai đánh giá bài phát biểu
của tôi mang chất chính trị; ấy vậy thỉnh thoảng, cũng tới cả chục lần, nó lại
được so sánh với những lời tiên tri trong Kinh thánh, còn tôi thì như những người
theo chủ nghĩa thuần túy Mỹ cũ : “Như từ xô chậu đổ ra những lời đe dọa về Sự
Phán Xét Cuối Cùng ... Ông ta đã làm sống lại truyền thống tiên tri về ngày tận
thế và làm xúc động sâu sắc trái tim của nhiều người Mỹ ...Cũng đã lâu rồi
chúng ta không nghe thấy một người theo chủ nghĩa thuần khiết như vậy. Ngài Mather nổi tiếng, chủ
tịch của Harvard, có vẻ thoải mái về mặt đạo đức so với Solzhenitsyn ... Ông ta
là người kế thừa trực tiếp thói quen thuyết giảng ở New England. Những lời chỉ
trích đến từ một truyền thống tâm linh khá lâu đời, khắc nghiệt hơn và bi quan
hơn so với thời Khai sáng ... Đã vượt qua trình độ của người nghe. Không ai được
chuẩn bị cho việc nhận thức về những ý tưởng như vậy ... Đã làm rung chuyển đất
nước với một cơn địa chấn 9 điểm, sự thật cay đắng ... ".
Và cũng có thể đọc được đánh giá các phản
hồi trên báo chí gần đây: “Một trận tuyết lở của sự hiểu lầm ... Một phản ứng
đau đớn [của báo chí]"... "Một trí tuệ của sức mạnh và tiềm năng to lớn,
Solzhenitsyn đã khuấy động tổ ong bắp cày. Hiếm khi có một bài phát biểu nào của
một công dân tư nhân lại dấy lên nhiều phản đối tức giận, và hiếm khi có nhiều
câu trả lời đi lạc xa mục tiêu đến vậy". ... Một nhóm nhà báo tập trung muốn
bôi nhọ Solzhenitsyn. "Ông ta tấn công giới truyền thông vì sự tự tin, đạo
đức giả, lừa dối của họ, báo chí sẽ không bao giờ tha thứ cho ông ta điều này
... Những người tự do đỏ mặt trước chữ "ác". Nhưng Solzhenitsyn đã
nhìn thấy khuôn mặt của Ác ma”.
Và thường xuyên hơn là các câu trả lời của
độc giả, được biên tập viên sàng lọc và cắt bớt, các bài báo của các nhà báo có
lương tri; báo chí tỉnh lẻ cũng bắt đầu với các cột báo lớn hơn dành cho các
bàn cãi. Nhưng càng vào cuộc thì giọng điệu trong việc đánh giá bài phát biểu của
tôi càng thay đổi: “Tiếng
kêu của Solzhenitsyn ở Harvard thật đáng sợ. Cái dễ dàng nhất là giả vờ rằng tất
cả những gì ông ta nói đều vô nghĩa, và chúng tôi hiểu rõ hơn. Tuy nhiên, những
lời này có thể đúng, bất cứ ai thốt ra chúng đều là một nhà tiên tri, ngay cả
khi người đó không được tôn kính ở đất nước của mình hay trong phòng tiếp
đón"." ... Không có món quà nào tốt hơn mà một người nước ngoài lưu
vong có thể mang lại cho chúng ta. Nếu ông ấy không yêu những gì chúng ta đang
có và có thể có, ông ấy sẽ không cảnh báo chúng ta về những gì chúng ta có hôm
nay"
"Chúng ta không có những
Solzhenitsyns của mình … Thật là nhẹ nhõm khi nghe điều này!..Chúng ta hãy cảm
ơn vì ông ta có đủ sự dũng cảm để nói với lớp trẻ của chúng ta về đạo đức".."Có
một sức mạnh trong những luận cứ của Solznhenitsyl..Nghệ thuật và người nghệ sỹ
có trách nhiệm đối với tất cả những gì còn lại: đạt cho được và đẩy lên cao hơn
những thành quả của mình mà không nên thỏa hiệp"…"Nếu chúng ta ngợi
khen sự thẳng thắn của ông ta trong một phạm vi này thì cũng phải biết tôn trọng
ở những phạm vi khác…Solznhenitsyl đã viết thư gửi các lãnh tụ Xô Viết, thì bây
giờ ông ấy công khai sự khác biệt trong những điều gửi tới “ các nhà lãnh đạo
phương Tây”…
"Hoan hô! Bài phát biểu là cần thiết,
phản ứng của báo chí là ác ý ... Một sự phản đối đáng thương ... Chúng ta phải
học hỏi từ ông ta, và không nên nổi giận" ... "Các bài báo đã bóp méo
bài diễn văn của Solznhenitsyl ở Harvard và đã cho thấy kỹ thuật đặt một vỏ bọc
hóa đá xung quanh các đầu đề...Hãy để ông ta nói thêm ! Đời sống tinh thần hiện
đáng báo động ở khắp mọi nơi trên thế giới. Đọc lại bài phát biểu của Harvard
không phải là một cuộc tấn công vào chúng ta, mà là một lời kêu gọi toàn thể
gia đình nhân loại”
Và cuối cùng, một sinh viên tốt nghiệp ở
Harvard hoàn toàn không thấy Solznhenitsyl tấn công ai mà ngược lại:
Cô Wanda Urbanskaya - một sinh viên đã
nghe bài phát biểu của tôi- viết: “ Ông ấy đã lộn trái nhiều quan niệm của
chúng ta về chúng ta và về thế giới mà Harvard đã dày công vun đắp. Tại sao một
nhà phê bình báo chí dám nói thay cho các sinh viên tốt nghiệp? Solzhenitsyn đã
thách thức chúng ta, lay chuyển chúng ta và sẽ còn ở lại với chúng ta”.
Năm tháng trôi qua...Bây giờ thì cũng đã
có thể đọc nhiều lời thú nhận cho thấy một New York-Washington Mỹ kiêu kỳ đã
hoàn toàn thay đổi: “Trong sâu thẳm, chúng ta biết rằng ông ấy đúng… Chúng ta
còn tệ hơn những gì ông ấy đã nói nếu chúng ta không thể đối mặt với tệ nạn của
mình để cố gắng sửa chữa chúng… Ông ấy đúng, đúng tới mức khủng khiếp … Chúng
ta đấu đá vì tiền bạc mà không hiểu những giá trị đích thực của cuộc sống…
Chúng ta hiểu tự do theo cái cách chúng ta tìm kiếm những gì tốt nhất cho mình
bằng cái giá phải trả của những người khác… Phương Tây bệnh hoạn về tinh thần
và đang vật vã vì mất ý chí… Nhiều người Mỹ chia sẻ với Solzhenitsyn sự thiếu vắng
nhiệt tình đối với nền dân chủ. Trên tờ bạc giấy, chúng ta viết "Chúng tôi
tin cậy nơi Chúa" - có cần thiết hoặc chứng minh điều đó không, hoặc xóa
dòng chữ đó đi... Mỹ không phải là thần Prometheus về đạo đức, và chúng ta là một
quốc gia dung tục hóa, chỉ hoạt động bằng thu nhập ... Không có quốc gia nào
trong suy nghĩ lành mạnh mà lại dường như chấp nhận tội ác và ma túy, khiêu
dâm, tình dục như một tâm điểm của các cuộc trò chuyện và để làm hài lòng trẻ
em. Tất cả những gì ông ấy nói đều là sự thật, từ sự hèn nhát của chúng ta đến
âm nhạc không thể nghe được ... Bài phát biểu xuất sắc và táo bạo của ông ấy,
như một con dao hai lưỡi, rạch cắt da thịt của nước Mỹ! Báo “Washington Post”
có thể chế nhạo ngữ điệu Nga của Solzhenitsyn, nhưng không thể gạt bỏ ý nghĩa
phổ quát của bài phát biểu Harvard ... Hãy biết ơn trước khi quá muộn ... Bài
phát biểu của ông ấy phải được ghi tạc vào trái tim nước Mỹ".
Đây là cách mà một nước Mỹ khác dần dần hiện
ra trước mặt tôi – một nước Mỹ có gốc gác, có chân đế, lành mạnh- những gì mà
tôi đã linh cảm được khi xây dựng bài phát biểu của mình, mà trên thực tế, tôi
đã đề cập đến.
… Bài phát biểu ở Harvard có một tiếng
vang lớn, và lớn hơn nhiều so với những gì tôi có thể nhìn thấy trước.
TÔ HOÀNG chuyển ngữ
