Nhà nghiên cứu Maurice Durand đã tận tụy tìm hiểu và phân tích tỉ mỉ nhiều tác phẩm văn học Việt Nam có giá trị, thông qua công trình ‘Thế giới của truyện Nôm’.
Nhà nghiên cứu Maurice Durand (1914 - 1966), sinh ra ở Hà Nội, cha là GS. Gustave Durand - một nhà Hán học người Pháp - trưởng phòng dịch thuật Tòa án đồng thời là giáo viên tiếng Trung của Trường Đại học Tổng hợp, mẹ là Nguyễn Thị Bình, người Việt quê gốc ở Kiến An.
Nhà nghiên cứu Maurice Durand là một trong những nhà nghiên cứu song ngữ hiếm hoi của Viện Viễn Đông
Bác cổ sở hữu hai nguồn văn hóa Pháp Việt và có mối liên hệ mật thiết với chữ
Hán. Nhà
nghiên cứu Maurice Durand từng đảm trách giám đốc trung tâm của Viện Viễn Đông Bác cổ
Pháp tại Hà Nội từ năm 1954 đến năm 1957. Trở về Pháp công tác, ông vẫn giữ mối quan hệ mật
thiết với Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp và tin tưởng giao gửi trách nhiệm xuất bản
toàn bộ các công trình nghiên cứu của mình.
Maurice Durand vừa là nhà sử
học, ngữ văn học, vừa là nhà phê bình văn học và nhà phân tích mỹ thuật. Ông đã
để lại nhiều công trình nghiên cứu tầm cỡ và có giá trị lâu dài như “Điện thần và nghi thức hầu đồng Việt Nam”, “Tranh dân gian Việt
Nam sưu tầm và nghiên cứu”, “Nhập môn văn học Việt Nam”, “Tri thức văn hóa cổ truyền Việt Nam”, “Lịch sử thời Tây
Sơn”... Đặc
biệt, ông còn có công trình thú vị về “Thế
giới của Truyện Nôm”.
“Thế giới
của Truyện Nôm” (tên nguyên tác L’Univers des Truyện Nôm) của nhà nghiên cứu Maurice Durand, vừa được Nhà xuất bản Tổng hợp
Thành phố Hồ Chí Minh phối hợp cùng dự án ERC - Vietnamica và Viện Viễn Đông
Bác cổ Pháp (EFEO) tại TP.HCM giới thiệu đến bạn đọc gần xa.
Công trình được biên soạn bởi
cố giáo sưu Đinh Gia Khánh, nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Nguyên, giáo sư Philippe Papin và phó giáo sư Philippe Le Failler. Trong lần xuất bản mới nhất (kể
từ lần đầu xuất bản năm 1998 chỉ có bản tiếng Pháp - chữ Nôm) được dịch từ
nguyên bản tiếng Pháp và cải tiến thêm Việt ngữ bởi đội ngũ thực hiện hùng hậu:
Olivier Tessier (tổ chức biên soạn), Marcus Durand (con trai tác giả) - Nguyễn
Thị Hiệp - Philippe Papin (dịch và giới thiệu), Võ Thị Minh Tâm (hiệu đính),
Hoàng Ngọc Hiếu (chế bản chữ Nôm), ngoài ra còn sưu tầm thêm nhiều hình ảnh
minh họa đặc sắc cho những truyện thơ.
Nguyên tác tiếng Pháp vốn là
một bản di cảo còn dang dở vào thời điểm Maurice Durand qua đời (1966). Vì vậy
“Thế giới của Truyện Nôm” không hoàn thiện và chưa thực sự ăn khớp như những
trước tác của ông, thậm chí là khó tránh khỏi những thiếu sót, nhưng đội ngũ thực
hiện về cơ bản vẫn tôn trọng nguyên tác và gắng công hoàn thiện nhất có thể với
kho tư liệu mà tác giả để lại.
“Thế giới của truyện Nôm: không chỉ
cung cấp cho độc giả Pháp cái nhìn chính xác về hai thể loại văn học (truyện
Nôm và ngâm khúc, ca…) trong văn học truyền thống Việt Nam, mà còn là một
nghiên cứu phê bình về một số lượng tác
phẩm đáng nể.
Cố giáo sư Đinh Gia Khánh từng nhận định: Mặc dù đây chỉ là sự dựng lại từ bản thảo dạng nháp của tác giả, mọi độc
giả đều có thể nhận thấy tầm vóc lớn của công trình còn dang dở này và tìm thấy
được nhiều kiến thức bổ ích về Việt Nam học tại Pháp. Với tuyển tập "truyện
Nôm" và "ngâm khúc" này, Maurice Durand đã thêm một lần đóng góp
vào việc tìm hiểu văn học truyền thống của Việt Nam. Chuyên khảo mà Maurice Durand để lại cho chúng ta dường như đã cho thấy
sự cao vọng của ông trong việc đặt các tác phẩm trong bối cảnh lịch sử văn học,
điều mà Maurice Durand đã dành cả cuộc đời nghiên cứu với những ảnh hưởng sâu đậm
bắt nguồn từ hai nền văn hóa Pháp - Việt.
Được biết, công trình “Thế giới
của Truyện Nôm” đã đi một chặng đường dài để đến tay độc giả một cách trọn vẹn
nhất có thể. Đầu tiên, vợ của tác giả gom góp tư liệu dưới dạng bản thảo chép
tay đầu tiên ở dạng bản nháp từ sau khi ông qua đời. Theo lời khuyên và tư vấn
của những nhà nghiên cứu uyên thâm thân thiết với tác giả, bà gửi ông L.
Vandermeersch (1994, Giám đốc Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp) đầu tiên, rồi gửi tiếp
đến ông Lê Hữu Mục (nhà nghiên cứu Việt Nam sống ở
Canada) tiến hành biên soạn và bổ sung thêm.
Sau đó, bản thảo được đưa trở
lại Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp và ông L. Vandermeersch chuyển tiếp cho ông D.
Lombard (Giám đốc kế nhiệm của Viện) - người trực tiếp mời giáo sư Đinh Gia
Khánh tham gia vào việc biên soạn lại cuốn sách để có thể công bố. Công việc
đưa bản thảo từ dạng nháp đến gần như hoàn thiện là một chặng đường khá dài và
phức tạp.
Thông thường, người ta thường
gọi Truyện Nôm là để chỉ những tác phẩm khá dài, thường là khuyết danh, viết bằng
chữ Nôm, theo lối văn vần và phần lớn viết theo thể thơ lục bát. Những truyện
này trước khi được phổ biến bằng chữ Quốc ngữ đã được diễn âm và truyền bá bằng
chữ Nôm.
Truyện thơ Nôm được sáng tác
bằng chính ngôn ngữ dân tộc xuất phát từ tinh thần dân tộc, thể hiện niềm tự
hào vô bờ, mong muốn kiến tạo một di sản văn hóa đặc thù mang hình ảnh nhân vật
chính trị của dân tộc Việt Nam. Ngôn ngữ, văn phong, phân tích tâm lý, tình cảm,
thái độ ứng xử của nhân vật đưa chúng ta vào một không khí đặc thù của Việt
Nam.
Hơn thế nữa, phong cảnh tuyệt
đẹp được miêu tả trong tác phẩm thường gây xúc động bởi tính nhân văn sâu sắc của
nhân vật. Chủ đề được khai thác trong truyện Nôm thường được lấy từ tiểu thuyết
Trung Hoa, từ truyền thuyết, cổ tích Việt Nam, có khi từ những giai đoạn lịch sử
nổi tiếng nhất của Việt Nam, hoặc là những sáng tác theo trí tưởng tượng của một
số tác giả khuyết danh hay hữu danh. Nổi
tiếng nhất phải kể đến các truyện thơ Nôm Kim Vân Kiều, Lục Vân Tiên, Lưu Bình
Dương Lễ, Chinh phụ ngâm khúc, Nhị Độ Mai, Quan Âm Thị Kính…
TUY HÒA
