Có một điều rất lạ: bài thơ của một người lính Việt
Minh lại nổi tiếng trong vùng Pháp chiếm hơn là trong vùng mà nó được sinh ra.
Từ Hà Nội, đến Huế, Sài Gòn, ở đâu cũng có nhiều người chuyền tay nhau chép rồi
ngâm ngợi “Màu tím hoa sim”.
MỘT MÀU TÍM LÀM DAY DỨT MÃI
LƯƠNG DUY CÁN
Từ đầu cuộc kháng chiến chống Pháp, xuất hiện bút danh
của một nhà thơ , độc đáo là chỉ có một từ: HỮU. Bút danh này xuất hiện với những
bài thơ hay, chẳng hạn như bài “Đèo
Cả”, với những câu mà
Xuân Diệu khen nức nở trong một bài của mục Tiếng thơ:
“Đèo
Cả
Đèo Cả
Mây Ai Lao
Sầu đại dương
Đá bia mù sương
Dặm về heo hút
Mà thương ai lên đường
Chầy ngày lạc giữa núi
Sau chân
Lối vàng
xanh tuôn”
Hồi ấy nhà thơ đã nổi tiếng.
Tuy nhiên, Hữu chỉ thực nổi tiếng, đến vang dội, sau
khi khắp nơi truyền đi một bài thơ: “Màu
tím hoa sim”.
Có một điều rất lạ: bài
thơ của một người lính Việt Minh lại nổi tiếng trong vùng Pháp chiếm hơn là
trong vùng mà nó được sinh ra. Từ Hà Nội, đến Huế, Sài Gòn, ở đâu cũng có nhiều
người chuyền tay nhau chép rồi ngâm ngợi bài thơ.
Chính tôi được một người bạn đưa cho chép rồi thuộc lòng bài thơ này khi đang học
ở trường Khải Định- Huế.
Đến sau này, khi anh Nguyễn Bính bảo đưa in
bài Màu tím hoa sim lên báo Trăm hoa, tôi cũng từ trí nhớ mà chép lại
rồi đưa đến nhà in.
Mãi đến khi Hà Nội giải phóng, ra Hà Nội, tôi mới biết
Hữu, không ai khác, chính là Hữu Loan. Còn hay hơn, tôi gặp chính nhà thơ Hữu
Loan ở nhà của nhà thơ Nguyễn Bính. Tôi còn nhớ dáng anh trong lần gặp đầu
tiên: cao gầy, rắn rỏi, hơi có chút khắc khổ. Có lẽ nhờ cái dáng này mà anh đứng
vững trong những năm gay go nhất của cuộc đời.
Bị kỷ luật, bị khai trừ Hội Nhà
văn VN, anh không thèm
chờ đợi bất cứ sự ban ơn nào, mà dứt áo rời khỏi Hà Nội, trở về quê hương Thanh
Hoá, bắt đầu một cái nghề kiếm sống cực kỳ vất vả: đẩy xe chở đá. (Cũng nên biết
rằng, trong những năm kháng chiến, anh từng là cán bộ chỉ huy, từng là người điều
khiển một tờ báo của quân đội: báo Vệ quốc quân).
Hữu Loan phải làm như thế, bởi anh từng viết bài thơ
chống những kẻ nịnh hót, với những câu thơ viết về những kẻ ấy: “Hít thượng cấp cứ thơm như múi mít”.
Hữu Loan không thể “hít thượng cấp”!
Hữu là thế! Hữu Loan là thế!
Sau này, khi tôi nhận bình thơ cho Đài truyền
hình HTV ở Sài Gòn, tôi cố gắng tìm cách đưa lên bài thơ đặc biệt không thể
quên của Hữu Loan: “Màu
tím hoa sim”.
Những câu thơ dung dị đến tận cùng, cũng yêu thương đến
tận cùng, và cũng đau đến tận cùng. Mở đầu cứ thủ thỉ như lời chuyện trò. Mà
đúng hơn, là lời tự mình trò chuyện với mình:
“Nàng
có ba người anh
Đi bộ đội
Những em nàng
Có em chưa biết nói
Tôi
Người Vệ quốc quân
Xa gia đình
Yêu nàng
Như tình yêu em gái…
Ngày hợp hôn
Nàng
không đòi may áo cưới
Tôi mặc đồ quân nhân
Đôi giày đinh
Bết bùn đất hành quân
Nàng cười xinh xinh
Bên anh chồng
độc đáo”
Đúng là độc đáo: một đám cưới độc đáo, một chú rể độc
đáo, một cô dâu độc đáo.
“Tôi
ở đơn vị về
Cưới nhau xong là đi”
Thật giản dị, thật hồn nhiên. Thế mà trong cái vui đã ẩn
chứa cái buồn:
“Từ
chiến khu xa
Nhớ về ái ngại
Lấy chồng đời chiến chinh
Mấy người đi
Trở lại
Lỡ khi mình
Không về
Thì thương
Người vợ
Chờ
Bé bỏng
Chiều quê”
Đẹp quá, tình yêu của người chồng. Nhưng sao mà buồn
thế! Cứ như một dự cảm.
“Nhưng
Không chết
Người trai
Khói lửa
Mà chết
Người
Gái nhỏ
Hậu phương”
Rồi dự cảm thành sự thật:
“Tôi
về
không
gặp nàng
Má tôi ngồi
bên mộ con
Đầy bóng tối
Chiếc bình hoa ngày cưới
Thành
bình hương
Tàn lạnh
vây quanh
Khi tóc nàng xanh xanh
Ngắn chưa đầy búi
Em ơi
Giây phút cuối
Không được
nghe nhau nói
Không được trông nhau
Một lần”
Kỷ niệm cũ ùa về:
“Ngày
xưa
Nàng yêu hoa sim tím
Áo nàng
màu tím hoa sim
Ngày xưa
Đèn khuya bóng nhỏ
Nàng vá cho chồng tấm áo
Ngày xưa…”
Đúng là những nỗi đau chỉ thời chiến tranh mới có:
“Một
chiều rừng mưa
Ba người anh
Trên chiến trường Đông Bắc
Được tin
Em gái
Mất
Trước tin em lấy chồng
Một sớm thu về
Dờn dợn
Nước sông
Đứa em nhỏ
Lớn lên
Ngỡ ngàng
Trông
Ảnh chị
Những sớm
thu về
Cỏ vàng
Chân mộ chí”
Chao ôi, một đoạn thơ cuối cùng, đọc là không thể
quên, bởi nó đi đến tận cùng nỗi buồn, tận cùng nỗi đau:
“Những
chiều hành quân
Qua những đồi hoa sim
Những đồi hoa sim
Những đồi hoa sim
Dài trong chiều
Không hết
Màu tím hoa sim
Tím chiều hoang biền biệt
Nhìn áo rách vai
Tôi hát trong màu hoa
Áo anh đứt chỉ đường tà
Vợ anh mất sớm mẹ già xa lâu”
Thật như một sự tình cờ cho thơ Việt Nam: cái chết
bất ngờ của cô gái trẻ tên Ninh ở một làng quê Thanh Hoá, đã đưa đến cho thơ Việt
Nam một bài thơ tình giản dị mà hay vô cùng. Đây là bài thơ tình hay nhất thời chiến
, bài thơ tình hay nhất của thơ Việt Nam!
Tấm lòng một người chồng. Tấm lòng một người lính. Tấm
lòng một nhà thơ...
Một màu tím cứ day dứt mãi lòng người!
