Trong làng văn, thỉnh thoảng tôi vẫn được thu thập được một vài chuyện chỉ mới nghe nói thôi, mà đã có nhà văn, nhà thơ đã tin. Rồi từ những căn cứ hết sức vu vơ đó mà tự dưng mất bạn mất bè.
TỪ CHUYỆN NỒI CƠM CỦA KHỔNG TỬ
ĐẶNG HUY GIANG
Trong “Cổ học tinh hoa”, có một chuyện rất hay, mang
hàm ý sâu sắc. được lưu truyền đến tận bây giờ. Đó là “Chuyện nồi cơm của Khổng
Tử”.
Nội dung vắn tắt
như sau:
“Một lần, Khổng
Tử dẫn học trò đi du thuyết từ Lỗ sang Tề. Trong đám học trò đi với Khổng Tử có
Nhan Hồi và Tử Lộ là hai học trò yêu của Khổng Tử.
Trong thời Đông
Chu, chiến tranh liên miên, các nước chư hầu loạn lạc, dân chúng phiêu bạt điêu
linh, lầm than đói khổ … Thầy trò Khổng Tử cũng lâm vào cảnh rau cháo cầm hơi
và cũng có nhiều ngày phải nhịn đói, nhịn khát…
May mắn thay, ngày đầu tiên đến đất Tề, có một nhà hào
phú từ lâu đã nghe danh Khổng Tử, nên đem biếu thầy trò một ít gạo … Khổng Tử
liền phân công Tử Lộ dẫn các môn sinh vào rừng kiếm rau, còn Nhan Hồi thì đảm
nhận việc thổi cơm…
Sau khi Tử Lộ dẫn các môn sinh vào rừng kiếm rau, Nhan
Hồi thổi cơm ở nhà bếp, Khổng Tử nằm đọc sách ở nhà trên, đối diện với nhà bếp,
cách một cái sân nhỏ.
Đang đọc sách bỗng nghe một tiếng “cộp” từ nhà bếp vọng
lên, Khổng Tử ngừng đọc, liếc mắt nhìn xuống … thấy Nhan Hồi từ từ mở vung, lấy
đũa xới cơm cho vào tay và nắm lại từng nắm nhỏ … Xong, Nhan Hồi đậy vung lại,
liếc mắt nhìn chung quanh … rồi từ từ đưa cơm lên miệng …
Hành động của
Nhan Hồi không lọt qua đôi mắt của vị thầy tôn kính. Khổng Tử thở dài … ngửa mặt
lên trời mà than rằng: “Chao ôi! Học trò nhất của ta mà lại đi ăn vụng thầy, vụng
bạn, đốn mạt như thế này ư? Chao ôi! Bao nhiêu kỳ vọng ta đặt vào nó thế là tan
thành mây khói!”
Sau đó, Tử Lộ cùng các môn sinh khác mang rau về …
Nhan Hồi lại luộc rau … Khổng Tử vẫn nằm im đau khổ …
Một lát sau rau chín. Nhan Hồi và Tử Lộ dọn cơm lên
nhà trên; tất cả các môn sinh chắp tay mời Khổng Tử xơi cơm.
Khổng Tử ngồi dậy và nói rằng: “Các con ơi! Chúng ta
đi từ đất Lỗ sang Tề đường xa vạn dặm, thầy rất mừng vì trong hoàn cảnh loạn lạc,
dãi nắng dầm mưa, đói khổ như thế này mà các con vẫn giữ được tấm lòng trong sạch,
các con vẫn yêu thương đùm bọc nhau, các con vẫn một dạ theo thầy, trải qua bao
nhiêu chặng đường đói cơm, khát nước …
Hôm nay, ngày đầu tiên đến đất Tề, may mắn làm sao thầy
trò ta lại có được bữa cơm. Bữa com đầu tiên trên đất Tề làm thầy chạnh lòng nhớ
đến quê hương nước Lỗ. Thầy nhớ đến cha mẹ thầy … cho nên thầy muốn xới một bát
cơm để cúng cha mẹ thầy, các con bảo có nên chăng?
Trừ Nhan Hồi đứng im, còn các môn sinh đều chắp tay
thưa: “Dạ thưa thầy, nên ạ!”
Khổng Tử lại nói: “Nhưng không biết nồi cơm này có sạch
hay không?”
Tất cả học trò không rõ ý Khổng Tử muốn nói gì nên ngơ
ngác nhìn nhau. Lúc bấy giờ Nhan Hồi liền chắp tay thưa: “Dạ thưa thầy, nồi cơm
này không được sạch.”. Khổng
Tử hỏi: “Tại sao?”
Nhan Hồi thưa: “Khi cơm chín con mở vung ra xem thử
cơm đã chín đều chưa, chẳng may một cơn gió tràn vào, bồ hóng và bụi trên nhà
rơi xuống làm bẩn cả nồi cơm. Con đã nhanh tay đậy vung lại nhưng không kịp.
Sau đó con liền xới lớp cơm bẩn ra, định vứt đi … nhưng lại nghĩ: cơm thì ít,
anh em lại đông, nếu bỏ lớp cơm bẩn này thì vô hình trung làm mất một phần ăn,
anh em hẳn phải ăn ít lại. Vì thế cho nên con đã mạn phép thầy và tất cả anh
em, ăn trước phần cơm bẩn ấy, còn phần cơm sạch để dâng thầy và tất cả anh em … Thưa thầy, như vậy là hôm nay con đã ăn
cơm rồi … bây giờ, con xin phép không ăn cơm nữa, con chỉ ăn phần rau. Và …
thưa thầy, nồi cơm đã ăn trước thì không nên cúng nữa ạ!
Nghe Nhan Hồi nói xong, Khổng Tử ngửa mặt lên trời mà
than rằng: “Chao ôi! Thế ra trên đời này có những việc chính mắt mình trông thấy
rành rành mà vẫn không hiểu được đúng sự thật! Chao ôi! Suýt tí nữa là Khổng Tử
này trở thành kẻ hồ đồ!”
Vậy mà lâu nay, trong làng văn, thỉnh thoảng tôi vẫn
được thu thập được một vài chuyện chỉ mới nghe nói thôi, mà đã có nhà văn, nhà
thơ đã tin. Rồi từ những căn cứ hết sức vu vơ đó mà tự dưng mất bạn mất bè.
Cách nay mấy năm, một lần đi công tác ở miền trung,
tôi có hỏi một nữ nhà thơ có tiếng: “Em quý chị và quý cả nhà thơ L. Em thấy cả
hai người đều đáng trân trọng về tài năng và đức độ. Vào đây, qua bè bạn, em mới
biết chị và nhà thơ L. không chấp nhận nhau. Vậy là do đâu, hở chị?” Nữ nhà thơ
có tiếng cười: “Có gì đâu, chẳng qua là có người bảo: Mình chê thơ anh L. không
hay. Thơ làm như thế thì đơn giản quá! Nhưng trên thực tế thì có phải như vậy
đâu! Thế rồi anh L. giận mình, rồi kiên quyết không gặp mặt mình nữa. Đầu đuôi
chuyện này, chỉ có thế thôi!”
Một chuyện khác. Mới
hè năm ngoái thôi, khi đi nghỉ mát ở một thành phố cảng, khi tôi định đến trụ sở
của hội văn học nghệ thuật thăm nhà văn Đ. thì nhà thơ H. ngăn lại. Nhà thơ H.
bảo: “Chớ đến. Ông đến bây giờ thì không hay đâu. Vừa rồi, tôi thấy nhà văn V.
nói nhỏ với tôi: Đừng để ông G. đến gặp ông Đ. nhé. Ông Đ. đang giận ông G. vì
nghe có người nói: Các tác phẩm của ông Đ. bị ông G. chê là “cận văn học” và “á
văn chương”, tức là chỉ na ná hoặc giống văn chương mà thôi!”
- Em có bao giờ nói thế đâu? Em vẫn quý anh Đ.
và văn chương của anh ấy mà!
- Nhưng…có người lại nói thế và chuyện cậu nói
mà có người nói thế lại đến tai nhà văn Đ. rồi.
- Và nhà văn Đ. đã tin…?
- Chứ còn sao nữa. Tốt nhất là cậu đừng có đến gặp nhà
văn Đ. nữa.
Qua hai chuyện nho nhỏ này mới thấy: Trong làng văn,
thỉnh thoảng vẫn có một vài nhà văn, nhà thơ rất dễ nổi nóng, rất dễ mất bạn vì
một lý do chưa xác định và chưa được kiểm chứng.
1% miếng bánh, có thể vẫn là miếng bánh. Đấy là hiện
tượng thuộc về tự nhiên. Nhưng 99% sự thật, có khi chưa hẳn là sự thật. Đấy là
hiện tượng thuộc về xã hội. Trong thơ, B. Brecht – nhà thơ lớn nửa đầu thế kỷ
20 người Đức từng giúp người đọc phân biệt sự khác nhau giữa tất yếu tự nhiên
và tất yếu xã hội qua bài thơ “Nếu hòn sỏi nói”:
Khi bạn tung hòn sỏi lên trời
hòn sỏi nói tôi sẽ rơi xuống đất
bạn tin hòn sỏi kia nói thật
Nếu có ai ném bạn xuống nước
chắc chắn bạn sẽ bị ướt
Nếu có cô gái viết thư và hẹn giờ đến gặp
thì bạn chớ vội
vàng tin
vì đó không phải
là tất yếu của tự nhiên.
