Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam cho rằng ông chưa nghĩ Việt Nam đã có tác giả để trao giải Nobel nhưng việc gửi thư mời của Viện hàn lâm Thụy Điển cho thấy bắt đầu họ đã chú ý đến Việt Nam.
VIỆT NAM
BAO GIỜ CÓ GIẢI NOBEL
VĂN CHƯƠNG?
LÊ THIẾU NHƠN
Thông tin Việt Nam hụt đề cử Nobel văn chương do thư mời
gửi đến muộn,
thực sự khiến giới mộ điệu xôn xao. Nhà
thơ Nguyễn Quang Thiều – Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam cho rằng ông chưa
nghĩ Việt Nam
đã có tác giả để trao giải Nobel nhưng việc gửi thư mời của Viện hàn lâm Thụy
Điển cho thấy bắt đầu họ đã chú ý đến Việt Nam. Có thể do những tín hiệu nào đó
của văn học Việt Nam vì ngày càng có nhiều tác phẩm văn học Việt Nam được xuất
hiện trên thế giới, ngày càng có nhiều nhà văn Việt Nam được những giải thưởng
của khu vực hay của những quốc gia khác. Mục đích của giải Nobel là kiếm tìm những
giọng nói khác biệt và mới mẻ ở những vùng bị khuất lấp. Văn học chúng ta trên
bản đồ thế giới là một vùng bị khuất lấp. Thư mời đề cử giải Nobel giúp tư duy
lại và nhìn nhận nền văn học của chúng ta một cách đúng nhất để mỗi nhà văn xác
lập con đường sáng tạo của mình, chứ không phải họ gửi thư là chúng ta sẽ có giải
ngay.
Nếu thư mời từ Viện
hàn lâm Thụy Điển không đến muộn thì sao? Ai sẽ được đề cử? Nhà thơ Nguyễn
Quang Thiều khẳng định: “Đến bây giờ tôi chưa có ý thức đề cử
ai”. Tại sao như vậy?
Lâu nay chúng ta cứ thấy vài trường hợp như Lỗ Tấn hay
Lão Xá không được tưởng thưởng xứng đáng mà Viện Hàn lâm Thụy Điển lại vinh
danh Cao Hành Kiện, nên cứ đoán già đoán non rằng muốn đoạt giải Nobel phải viết
bằng tiếng Anh hoặc tiếng Pháp và phải có tự do sáng tác kiểu phương Tây. Thế nhưng, khi giải Nobel gọi tên
Mạc Ngôn với những tác phẩm “Cao lương đỏ”, “Báu vật của đời”, “Sống đọa
thác đày”… đã khiến
người cầm bút ở nước ta sung sướng một cách… chưng hửng. Thì ra, giải Nobel văn chương đơn giản hơn chúng ta vẫn nghĩ...
Câu chuyện của Mạc Ngôn đã trực tiếp chứng minh những tiếng kêu khẩn thiết đòi
hỏi tự do sáng tác chỉ giống như một kỹ năng làm dáng của những nhà văn tầm thường
và hèn nhát. Nếu một tác giả tin tưởng những điều mình viết ra thật sự chân
thành giúp ích cho cuộc đời và thật sự nâng cao thẩm mỹ nhân loại thì không lời
lẽ dọa nạt nào hoặc hành vi bạo lực nào ngăn cản được tác phẩm xuất hiện.
Từ lần đầu tiên trao cho Sully Prudhomme vào năm 1901 đến nay, giải Nobel văn học
đã phủ sóng khắp năm châu, và càng ngày càng khiến người Việt Nam hồi hộp xen lẫn
âu lo. Bao giờ Việt Nam có giải Nobel? Câu hỏi nhức nhối ấy không thể có câu trả
lời, nếu các nhà văn thay vì chí tại thiên hạ lại nhăm nhăm chí tại… Hội Nhà
văn Việt Nam,
để được chia tiền tài trợ sáng tác hoặc chuyến tham quan nước ngoài. Nguy hiểm
hơn, giải thưởng văn chương của chúng ta đang có xu hướng trở thành món quà “của
nhà trồng được” cứ hồn nhiên phân phát cho các quan chức văn nghệ, bất chấp sự
ngạc nhiên và phẫn nộ từ phía công chúng!
Càng mở cửa hội nhập, văn chương Việt Nam càng bộc lộ sự bất cập. Trung Quốc không phải buông lỏng kiểm
duyệt, nhưng vẫn có những tác phẩm chống tham nhũng gay gắt như “Bí thư tỉnh ủy”,
“Tiểu nhân đắc chí” hay “Đoàn xe cơ quan”, còn văn học nước ta mới đụng đến… chủ
tịch huyện thì người viết đã xanh mặt sợ hãi.
Phải sòng phẳng thú nhận với nhau: Đa phần nhà văn
chúng ta bé gan ít tài, loanh quanh viết vài thứ vuốt ve và mơn trớn hòng kiếm
chút nhuận bút còm, chút danh vọng còm. Ngay cả những hội thảo văn chương cũng
toàn ngôn ngữ thanh thoát ca ngợi lẫn nhau để cùng mưu cầu “được hàng tôi trôi
hàng bà” mà vắng bóng sự thẳng thắn tối thiểu của người cầm bút. Phẩm cách như
vậy thì tài năng làm sao phát triển được? Tài năng thiên bẩm đã khiêm tốn mà
còn bị thui chột bởi trăm thứ vặt vãnh, thì tác phẩm lớn chỉ có trong giấc mơ kỳ
vĩ và bí mật nào đó!
Chưa cần nói đến tác phẩm xứng tầm Nobel,
xin mời các nhà văn Việt Nam hãy thử đọc diễn từ Nobel của những người từng được
giải thưởng này. Liệu hiện nay trong đội ngũ những nhà văn chúng ta, mấy người
đủ sức viết diễn từ Nobel? Bây giờ nếu Viện Hàn lâm Thụy Điển tuyên bố nhà văn
Việt Nam nào viết được diễn từ Nobel tương đương diễn từ Nobel của Quasimodo hoặc
Czeslaw Milosz, sẽ đặc cách trao giải Nobel, thì nhìn qua nhìn lại cũng chưa thấy ứng viên đáng hy vọng!
Đường tới giải Nobel
văn chương rất xa, nhưng chẳng phải là một lộ trình tuyệt vọng? Vì sao? Vì
chúng ta đang có những công dân toàn cầu. Ngoài một số người Việt ở nước ngoài
đang viết bằng tiếng Anh được dư luận quốc tế chú ý như Nguyen Thanh Viet,
Linde Le hoặc Ocean Vuong, chúng ta đang có không ít cây bút trẻ sử dụng thành
thục tiếng mẹ đẻ lẫn tiếng Anh. Bên cạnh trường hợp tác giả trẻ Nguyễn Bình mới
đây gây ấn tượng ở giải thưởng Tác Giả Trẻ của Hội Nhà văn Việt Nam với tác phẩm
chuyển ngữ Truyện Kiều sang tiếng Anh, thì chúng ta cũng có vài cây bút nhí
tiêu biểu như Minh Anh với tác phẩm “Bức tranh huyền bí” viết năm 11 tuổi.
Hụt một lần đề cử giải
Nobel văn chương, cũng là tín hiệu cho thấy nhiều người cầm bút Việt Nam đang
mong muốn văn học nước nhà vươn lên tầm cao nhân loại. Văn chương cũng là một
cuộc chạy tiếp sức, từng thế hệ nhà văn nối tiếp nhau tạo nên một nền văn
chương bề thế, thì sẽ có tác giả đứng trên bệ phóng ấy mà đột phá đến giải
Nobel văn chương cho Việt Nam.
