Khái Hưng khép lại cuộc đời hoạt động
báo chí của mình sau khi tờ Việt Nam bị
đóng cửa. Những tác phẩm cuối cùng trong sự nghiệp báo chí của ông là vở kịch
“Khúc tiêu ai oán” đăng nhiều kỳ trên tờ Chính
Nghĩa từ số 21 (ngày 28-10-1946) đến số 28 (ra ngày thứ hai
16-12-1946). Trước đó là truyện ngắn “Tiếng người xa” đăng trên tuần báo Chính Nghĩa số 20 ngày 21-10-1946.
Khái Hưng - những ngày tháng cuối
TẠ THU PHONG
Một số tác phẩm của Khái Hưng trong những năm
cuối đời
(1945-1947):
- Chống
ngoại xâm (kịch vui bốn hồi - Tuần báo Thiếu Sinh 1945)
- Một
Em bé khổ sở (Kịch ngắn - tuần báo Thiếu sinh 1945)
- Bốp
và Bíp (truyện dài - tuần báo Thiếu sinh 1945)
-
Khúc tiêu ai oán (kịch - Chính nghĩa 1946)
- Tiếng
người xa (truyện ngắn - Chính Nghĩa tháng 10-1946)
-
Gia đình và Xã hội (dịch - tiểu thuyết của Tagore)
Hoạt
động báo chí:
- Chủ
bút nhật báo Bình Minh ( từ tháng 3 đến tháng 5 - 1945)
- Phụ
trách nội dung cho tờ Việt Nam, bút danh: Chàng lẩn thẩn
-
Chủ bút tờ Việt Nam Thời Báo (Chủ bút Trần Khánh Giư tháng 10 - 1945)
Chúng ta sẽ không nói đến Khái Hưng lừng
lẫy thập niên 1930 với địa vị vững chắc trên văn đàn và ngoài xã hội, mà chỉ
tìm lại những những năm tháng cuối cùng của Khái Hưng trước khi ông đến với cái
chết đầy bí ẩn.
Khái Hưng làm gì từ năm 1945 cho đến
ngày cuối đời? Cũng như Nhất Linh, Khái Hưng tham gia hoạt động chính trị, từng
bị thực dân Pháp bắt giam và quản thúc. Tháng 3-1945, Nhật lật đổ quyền cai trị
của người Pháp, do có chân trong Đại Việt Dân chính Đảng, một đảng phái thân Nhật,
nên Khái Hưng được trả tự do. Giai đoạn này Khái Hưng làm chủ bút là nhật báo Bình Minh của Nguyễn Giang. Tờ Bình Minh tồn tại từ tháng 3-1945 đến
tháng 8-1945, xuất bản được khoảng 130 số, có trụ sở ở 51 phố Hàng Bồ- Hà Nội.
Đến cuối tháng 5-1945, Khái Hưng rời tờ Bình
Minh, nhường vị trí chủ bút cho Phan Huy Đán. Dấu ấn của Khái Hưng trên
Bình Minh là chuyên mục “Chuyện vụn vặt”, thỉnh thoảng trình bày bằng lối chữ
Quốc ngữ mới- phát kiến tâm huyết nhưng thất bại của ông chủ tờ báo Nguyễn
Ngày 02-9-1945, nước Việt Nam dân chủ Cộng
hòa được thành lập, báo chí Hà Nội thành một “vùng trắng” tạm thời. Trong khoảng
thời gian này người ta không thấy Khái Hưng đâu. Đầu tháng 10-1945, Khái Hưng
xuất hiện với vở kịch “Chống ngoại xâm” của tờ Thiếu
sinh- một tờ báo dành cho thiếu nhi. Cũng trong tờ báo này, ông còn viết
chuyện dài “Bốp và Bíp”- truyện kể về một con chó tên Bốp và con mèo Bíp.
Xuất hiện trên tờ báo thiếu nhi sau ít
ngày Việt Minh giành chính quyền, có vẻ như Khái Hưng chấp nhận và sẵn sàng cho
sự thay đổi, hòa nhập mới. Nhưng thêm một lần nữa Khái Hưng lại bỏ đi. Ấy là
khi tờ Việt Nam Thời Báo ra mắt
vào ngày 23-10-1945 và sau đó là nhật báo Việt
Nam. Cả hai tờ báo này đều do Việt Nam Quốc dân Đảng điều khiển. Có vẻ như
đây mới chính là không gian sống quen thuộc của Khái Hưng.
Tờ Việt
Nam - cơ quan ngôn luận của Việt Nam Quốc dân Đảng, là tờ báo công
khai của phe Quốc gia - xuất bản số 1 vào ngày 15-11-1945. Về danh nghĩa, nhật
báo Việt Nam theo đuổi mục
tiêu độc lập, tự do và chống đế quốc nhưng thực tế lại chống chính quyền Việt
Minh. Tờ báo này do Hoàng Thúc Gị làm chủ nhiệm. Ông Hoàng Thúc Gị thuộc lớp đầu
tham gia Việt Nam Quốc dân Đảng của Nguyễn Thái Học. Năm 1929, sau vụ ám sát
Bazin, Hoàng Thúc Gị bị bắt và bị kết án 10 năm tù đày đi Côn Đảo. Sau khi được
tự do, ông Hoàng Thúc Gị quản lý tờ Việt
Nam.
Tờ Việt
Nam tồn tại đến hết tháng 10 năm 1946 thì mất hút. Cho đến nay, tờ
báo này ra được bao nhiêu số thì cũng chỉ là sự phỏng đoán. Nhưng chắc chắn là
báo này ra xấp xỉ 300 số. Trong tư liệu của các nhà sưu tầm thì đến ngày
31-10-1946, tờ báo này ra đến số 286. Tờ Việt
Nam bị đóng cửa là hệ quả từ các xung đột đảng phái thời điểm đó. Độc
giả chỉ biết tờ Việt Nam chính
thức dừng hoạt động qua một thông báo ngắn ngủi đăng trên tờ Vì Nước ngày 2-12-1946:
“Kính cáo độc giả. Vì chưa đủ điều kiện
mới thuận tiện về phương diện ấn loát, báo Việt Nam đã phải tạm ngừng xuất bản ít lâu.
Vậy xin có lời thanh minh mong các độc giả thể tình cho.
Báo Việt Nam”
Quay trở lại với Khái Hưng.
Trên tờ Việt
Nam, Khái Hưng giữ chuyên mục “Chuyện lẩn thẩn” phản ánh các vấn đề chính
trị - xã hội qua góc nhìn hoạt kê, châm chích. Cũng trong giai đoạn này, Khái
Hưng còn là cây bút chủ lực của tờ Chính
Nghĩa (Một tờ báo khác của Việt Nam Quốc dân Đảng).
Ta có thể thấy, lúc này trên mặt trận
báo chí có hai phe rõ rệt. Tờ Việt Nam và
các tờ báo khác của Việt Nam Quốc dân Đảng như Thiết
Thực, Chính Nghĩa, Kỷ Nguyên Mới là một phe. Bên kia là tờ Cứu Quốc do Việt Minh điều khiển có sự
hợp lực của các tờ báo khác ủng hộ Việt Minh như Sự
Thật (báo của Hội nghiên cứu Chủ nghĩa Mác), Độc Lập (báo của Dân chủ Đảng), Đồng Minh (loại mới- báo của Việt Nam
Cách mệnh đồng minh hội). Hai phe nhóm này xung đột kịch liệt trên mặt báo với
các bài viết tố cáo, đả kích, châm biếm lẫn nhau.
Sự xung đột không dừng lại trên mặt báo
mà được thể hiện bằng các hành động bắt cóc, tống tiền, ám sát. Ngày 12-7-1946,
sở Công an Bắc Bộ thực hiện chuyên án số 7, tổ chức bao vây khám xét trụ sở của
Việt Nam Quốc dân Đảng ở số 7 phố Ôn Như Hầu (nay là phố Nguyễn Gia Thiều). Trụ
sở của Việt Quốc tại đây bị vô hiệu hóa.
Ngày 20-10-1946, Toà soạn báo Việt Nam tại số 80 Quán Thánh bị Công
an Hà Nội bao vây, khám xét. Khái Hưng cùng Phan Khôi, Vũ Đình Chí, Hồ Lê, Nguyễn
Mộng Chương, Nguyễn Xuân Tùng và Hưng Việt bị bắt. Sau một tuần giam giữ, Khái
Hưng và những người còn lại được trả tự do. Sau đợt khám xét ấy, báo Việt Nam hoạt động được một thời gian
nữa thì vĩnh viễn đóng cửa.
Như vậy, Khái Hưng khép lại cuộc đời hoạt
động báo chí của mình sau khi tờ Việt
Nam bị đóng cửa. Những tác phẩm cuối cùng trong sự nghiệp báo chí của
ông là vở kịch “Khúc tiêu ai oán” đăng nhiều kỳ trên tờ Chính Nghĩa từ số 21 (ngày 28-10-1946)
đến số 28 (ra ngày thứ hai 16-12-1946). Trước đó là truyện ngắn “Tiếng người
xa” đăng trên tuần báo Chính Nghĩa số
20 ngày 21-10-1946.
Trong năm 1946, Khái Hưng còn xuất hiện
trong vai trò khác. Tại Đại hội đồng Báo chí Việt Nam ngày 25-8-1946 - một tổ
chức nghề nghiệp của những người làm báo lúc đó- để bầu Ban Trị sự mới, Khái
Hưng trúng thành viên Ban Kỷ Luật thuộc Ban Trị sự Báo chí Việt Nam (Chủ tịch Hội
Đồng báo chí là Nguyễn Tường Phượng). Tiếp đó, ngày 11-10-1946, Khái Hưng tham
dự Đại Hội Văn hoá cứu quốc tổ chức tại Hà Nội.
Từ trung tuần tháng 12-1946, căng thẳng
leo thang, nguy cơ cuộc chiến tranh Việt –Pháp ngày càng khó tránh. Quân Pháp
thường xuyên khiêu khích, tấn công và tàn sát người dân vô tội. Ngày
17-12-1946, Pháp tấn công đội tự vệ, hàng chục người phố Hàng Bún- Yên Ninh bị
tàn sát. Cũng trong ngày đẫm máu này, Khái Hưng và vợ con đều bị Pháp bắt khi
đang ở nhà riêng tại số 80 Quán Thánh (Hà Nội). Đến sáng hôm sau (18-12-1946),
nhờ sự can thiệp của Ủy ban Liên kiểm Việt Pháp, gia đình Khái Hưng mới được thả
cho về. Ngay chiều hôm ấy, Khái Hưng đưa vợ con tản cư về quê vợ ở Trực Ninh-
Nam Định.
Sau khi về quê được 3 ngày, Khái Hưng bị
bắt đưa lên huyện (khoảng ngày 21-12-1946). Mấy ngày sau ông bị đưa đi Lạc Quần
(cách Trực Ninh khoảng 10km). Trong thời gian bị giam ở Lạc Quần, Khái Hưng sống
tương đối thoải mái, không bị tra tấn và không phải lao động cực nhọc. Thậm chí
những người bắt giam ông luôn tỏ ra kính trọng và quý mến tài văn của Khái
Hưng. Ở Lạc Quần đến qua rằm tháng Chạp Âm lịch (khoảng độ mùng 8 hoặc mùng
9-01-1947), Khái Hưng bị giải đi nơi khác.
Hồi ức của Trần Khánh Triệu, con nuôi
Khái Hưng cho thấy lần gặp mặt cuối cùng của Khái Hưng với người nhà là qua tết
Đinh Hợi (1947) chừng hơn một tháng, một buổi trưa Khái Hưng được đưa về nhà gặp
vợ con trong dáng vẻ rất tiều tụy. Đối chiếu với dương lịch thời điểm đó thì lần
cuối Khái Hưng gặp vợ con là khoảng cuối tháng 2-1947. Sau lần trở về nhà này,
Khái Hưng bị đưa đi và vĩnh viễn không xuất hiện.
Khái Hưng chết như thế nào, đến nay thật
khó để phục dựng nguyên nhân và thời điểm cái chết bí ẩn của nhà văn này một
cách chân xác nhất. Có rất nhiều đồn đoán xung quanh cái chết của ông. Người
thì nói Khái Hưng bị chém tại địa điểm gần núi Gôi, người thì bảo ông bị quăng
xuống sông ở bến đò Cựa Gà. Tuy nhiên, đó cũng chỉ là những tin đồn mà không có
bằng chứng xác thực.
Một thông tin nữa về cái chết của Khái
Hưng trên tờ Ngày Mới (số ra
ngày 24- 1-1948). Với tựa đề: “Cái chết của Khái Hưng: Phải giết chứ” thuật lại
lời kể của một người hồi cư nói về giây phút cuối đời của ông. Qua lời người kể
thì Khái Hưng bị bắt và giam cùng Lưu Ngọc Văn ở Lạc Quần (Nam Định), đây là
nơi tập trung những người bị bắt vì tình nghi tham gia chính trị đối lập. Một
buổi tối đầu tháng Chạp, Khái Hưng bị giải xuống Văn Lý và xử bắn tại đó. Cũng
theo tờ báo này, nguyên nhân Khái Hưng bị giết bởi ông này là “phản động, là
lãnh tụ Việt Nam Quốc dân Đảng”.
Sau mất tích mờ mịt đầy bí ẩn của Khái
Hưng, vợ ông- bà Lê Thị Hòa vô cùng đau buồn. Bà mắc bệnh tim và từ trần sau một
cơn đau nặng vào năm 1954. Hai ông bà không có con nên việc hương khói thờ phụng
do người con nuôi là Trần Khánh Triệu đảm nhận.
Đến nay người ta vẫn cho rằng nguyên
nhân dẫn đến cái chết của Khái Hưng xuất phát từ mâu thuẫn đảng phái và việc
Khái Hưng bị thủ tiêu do ông này tham gia quá nhiều vào các hoạt động chính trị
chống đối.
Ở góc nhìn khác, nhà văn Hồ Hữu Tường
cho rằng sở dĩ Khái Hưng bị thủ tiêu bởi trước đó ông đã dùng tiểu xảo viết bài
trên báo Việt Nam gài chính
phủ Việt Minh đến đường chiến tranh với Pháp, trong khi Việt Minh đang tìm mọi
cách hòa đàm để không dẫn đến xung đột, đổ máu4.
Khái Hưng, tuy lừng lẫy trên văn đàn
nhưng trong cơn tao loạn cũng không tránh khỏi kiếp nạn hẩm hiu dưới vòng quay
tàn khốc của bánh xe lịch sử.
Nguồn: Văn Nghệ