Thuở nhỏ và thời niên thiểu, hẳn bạn đã một lần lật giở những trang truyện ký thác nhiều ước vọng, nhiều mộng mơ “Cánh buồm đỏ thắm”. Tác phẩm của Aleksanrd Grin đấy!
NGƯỜI KỂ CHUYỆN CỔ TÍCH
PAUTOVSKY
Trong đời mình, nhà văn Grin- Aleksandr Stepanovist Grinnhevsky lưu lại một số ngày và chết cũng tại Crưm- cũ.
Grin- con người với số phận nặng nề, truân chuyên đã tạo ra trong những câu chuyện kể của mình một thế giới chưa từng có, đầy ắp những điều hấp dụ, những mối quan hệ giữa người và người tuyệt vời, những ngày hội hè ở biển không thể quên. Grin- một người kể chuyện cổ tích nghiệt ngã mà cũng là một nhà thơ của những eo biển và những nơi neo đậu các con tầu. Những chuyện kể của ông khiến đầu óc lắc đảo nhẹ nhàng bởi mùi thơm của những bông hoa tươi vừa bung nở và những ngọn gió buồn vừa thoáng thổi qua đâu đây.
Trong suốt đời mình hầu như Grin sống tại các khu nhà trọ, trải qua công việc lao động cực nhọc mà rẻ tiền; nghèo túng và không bao giờ được ăn no. Ông từng là thủy thủ, phu bốc vác, người dọn dẹp trong nhà tắm công cộng, nhưng trước hết ông là người không thành đạt. Cái nhìn của ông ngây thơ và trong trẻo, hệt như ở một chú bé. Ông không lưu tâm tới thế giới xung quanh và lúc nào cũng như sống giữa các đám mây, những bờ sông, bãi biển vui vẻ, nhộn nhịp.
Chỉ vào những năm cuối đời, trước khi xuôi tay nhắm mắt , trong chữ nghĩa, trong các câu chuyện kể của ông, lần đầu tiên Grin mới để ý tới những gì gần gụi trong cuộc sống của chúng ta.
Chất lãng mạn của Grin giản dị, vui vẻ, lấp lánh sáng. Chất lãng mạn ấy đánh thức trong con người ta khát vọng được sống một cuộc đời muôn màu muôn vẻ, được thả sức phiêu lưu và “xúc động cao cả “ với những cuộc đời vốn chỉ giành riêng cho các nhà thám hiểm, đám thủy thủ lênh đênh trên các đại dương và người nào ưa thích lang thang đây đó. Chất lãng mạn ấy dấy lên nhu cầu được nhìn thấy và được hiểu biết toàn bộ hành tinh này. Lòng mong ước ấy mới cao thượng và tuyệt đẹp làm sao. Grin đã thỏa mãn ước nguyện ấy bằng tất cả những gì ông đã viết ra.
Ngôn ngữ của ông lấp lánh sáng. Lật từ trang này qua trang khác tôi tình cờ gặp được mấy trích đoạn sau:
“Đâu đó tít cao trên đầu một viên đạn lạc rít gió từ giọng kim chuyển qua giọng trầm lặng lẽ lao nhanh, để vẽ một đường vòng cung rồi rơi vô hại trên bãi cát cạnh một chú kiến đang bận rộn, âu lo kéo lê theo mẩu cây rất cần thiết với chú”.
“Anh ta lắng nghe người lính kèn biểu diễn.Đó là thứ thi ca kỳ lạ của cuộc đời lính, khúc bi ca của những làng quê bị bỏ lại phía sau lưng, sự thảm sầu của những chiếc lưỡi lê đã được chuốt sạch”
“Mùa đông đã chết. Mùa xuân bước đôi chân trần màu hồng, táo tợn đến thay nó ở một khe rãnh ẩm ướt, nơi có một bà lão già nằm sấp bụng, cũng giống như một lớp tuyết đang tan. Trong cơn hấp hối cuối cùng bà lão thở ra những làn hơi lạnh lẽo yếu ớt và không còn hy vọng gì”.
Grin nghĩ ra những bài ca cổ cho đám thủy thủ hát lên sau bữa ăn:
“Đừng thét gào, đừng dọa dẫm nữa
Trái đất đã dọa chúng ta từ lâu lắm rồi
Ở phía nam kia
Có một thiên đường sáng lán
Dẫu sao anh em chúng ta cũng bơi tới đó”
Ông cũng nghĩ ra những bài hát khác, vui vẻ hơn:
“Cho phép kể bạn nghe
Cho phép kể
Trong cơn bão cánh buồm đã được cuộn lại ra sao
Ra sao cánh buồm được cuộn lại !
Ôi, cuốn cả bạn lại trong lá cờ
Để trao vào tay bạn khúc giây chão sũng ướt
Trao cho bạn khúc giây chão sũng ướt”
Tại Crưm- cũ chúng tôi đã tới thăm ngôi nhà của Grin. Ngôi nhà xám ngoét đứng trong khu vườn rậm mọc rặt loại cỏ nở những chấm hoa nhỏ li ti. Trong lớp cỏ vẫn còn mướt xanh, dù là đã cuối thu, rải rác đây đó còn nhặt được những chiếc lá của cây bồ đề. Những chú ong cuối mùa rù rì bay lượn.
Ngôi nhà nhỏ đã bị trưng tập, trở nên ắng lặng. Phía sau ô cửa sổ che phủ bởi một lớp sương mù nhẹ mỏng hiển hiện những ngọn núi.
Trên cái bối cảnh đơn giản, buồn bã đó chỉ còn lại một phù điêu gỗ treo trên một bức tường trắng – chân dung Edgar Po.
Chúng tôi không trao đổi gì với nhau, cho dù trong đầu đầy ắp ý nghĩ. Với nỗi xúc động nghẹ lời chúng tôi đưa mắt ngắm nhìn những tiện nghi quá đơn sơ của một con người được trời ban cho một óc tưởng tượng mạnh mẽ và trong sạch.
Crưm-Cũ dường như ngay lập tức đã biến đổi sau lần chúng tôi nhìn thấy nơi cư ngụ của Grin và được nghe câu chuyện kiệm lời về cái chết của ông.
Grin, một nhà văn cô độc tới tận cùng trong tiếng vang rền chưa từng biết tới của những năm cách mạng khiến chúng ta phải nghĩ nhiều đến cái chết của con người ta. Ông van xin có ai đó đã từng đọc sách của ông, tìm đến với ông, cho dù chỉ là một người thôi, để nói lời cám ơn và sau hết hưởng lấy niềm vui dẫu muộn màng của sự giao tiếp giữa con người với nhau, mà vì nềm vui này ông đã làm việc.
Nhưng cũng đã muộn rồi. Không còn một ai kịp đến cái thành phố tỉnh lẻ mặn mòi, nằm xa cách những nhánh đường sắt đó nữa.
Grin cầu mong để chiếc giường ông nằm được kê sát khung cửa sổ, để ông luôn luôn được nhìn thấy những ngọn núi xa xa. Có thể, sắc màu của những ngọn núi ấy, cái màu xanh in trên đường chân trời kia sẽ làm ông khuây khỏa nỗi nhớ những vùng biển thân yêu mà ông phải giã biệt.
Chỉ có hai người đàn bà , hai tù nhân của cảnh thanh bần ở cạnh bên Grin trong ngày ông vĩnh biệt cõi đời- vợ và bà mẹ của ông.
Trước lúc rời khỏi Crưm- cũ, chúng tôi ra thăm ngôi mộ của ông. Một tảng đá, những bông hoa đồng nội và một bụi mận gai.. Và đó là tất cả.
Một nhánh đường còn nhận ra được đưa ta tới ngôi mộ.
Tôi chợt nghĩ rằng, qua nhiều năm nữa khi tên tuổi của Grin sẽ được nhắc tới với sự yêu thương, con người ta sẽ nhớ tới nấm mộ này, nhưng phải đạp xéo lên hàng triệu cành gai rậm rạp, làm nhàu nát hàng triệu bông hoa đã mọc vống cao mới tìm ra tảng đá xám bạc, bình thản kia.
Tôi tin rằng – người bạn đồng hành nói, khi chúng tôi từ thành phố ra tới con đường xe đưa thư còn lại từ ngày xưa – lúc này là thời kỳ tốt đẹp nhất trong cuộc sống của nhân loại. Nếu trước kia người ta có thể quên đi các nhà tư tưởng, các nhà văn và các nhà thơ, thì bây giờ là lúc người ta không thể sống như vậy và sẽ không thể như vậy. Chúng ta đang sống bởi những giá trị của quá khứ, những giá trị giống như thứ nước cốt nho, nhất định thứ nước cốt nho ấy sẽ biến thành thứ rượu vang tuyệt hảo. Thứ nước cốt nho như vậy trong những chuyện kể của Grin có rất nhiều.
Tôi đồng ý với anh bạn.
Chúng tôi rời khỏi núi. Vầng mặt trời đã báo hoàng hôn. Tia hồi quang như làm bừng thức những cánh rừng. Đêm đã len lỏi trong các hẽm núi. Những chiếc lá khô sào sạc như muốn ru ngủ chim chóc và những chú chuột đồng.
Một ngôi sao đầu tiên run rẩy hiện ra và dừng lại trên vòm trời. Hệt như một chú ong vàng bối rối bởi đất đai đã vào thu, vội lặng lẽ bay vút lên cao.
Tôi ngoái lại và nhận ra, trong làn ánh sáng chưa tắt hẳn, cái hẽm núi có gò đất nơi Grin yên nghỉ. Ngôi sao bỗng như vụt sáng lên phía trên đầu chúng tôi.
TÔ HOÀNG
( Chuyển ngữ từ nguyên bản tiếng Nga )
