Là tác giả của bài thơ “Trước biển” được đưa vào đề thi Văn trung học phổ thông quốc gia, nhà thơ Vũ Quần Phương thổ lộ: “Những người đi vào biển, có người thành công tìm thấy bờ bến mới, đến được nơi mình định đến, khai thác được những thứ định khai thác. Nhưng lót đường đến đích thì bao nhiêu người ra biển và thất bại, thậm chí chìm đắm, vô tăm tích. Gọi biển như cuộc đời, có người ra biển, vầng trán mặn mà không đủ nuôi đời mình, song không phải vì thế mà thiếu người chinh phục biển”.
Không khỏi ngạc nhiên khi tác phẩm “Trước biển” của mình được trích đưa vào đề thi Ngữ văn, Kỳ thi THPT Quốc gia 2019, nhưng với nhà thơ Vũ Quần Phương, đấy cũng là cái cớ để sau gần 50 năm bài thơ ra đời, ông ngẫm về hạnh phúc của lao động nghệ thuật, về khát khao, ước vọng của con người mà cây bút nhà thơ đã vô tình hay hữu ý ghi lại được.
@ Cảm xúc của ông như thế nào khi tác phẩm “Trước biển” được trích đoạn vào đề thi Ngữ Văn, Kỳ thi THPT Quốc gia năm nay?
Vũ Quần Phương: Tôi có hơi ngạc nhiên. Thú thực là tác giả nhưng tôi cũng ít khi nói tới bài thơ này, vì nó dài quá, tới hơn 100 câu. Hôm ra tập thơ “Việt Nam 1945 - 1985” tuyển in bài này, một anh đứng lên đọc thuộc cả bài, rất ngữ điệu. Lần ngạc nhiên trước nữa là hồi đầu Đổi mới, tôi nói chuyện thơ ở một huyện trên Phú Thọ, lúc gần tan thì có chị tầm 30 - 40 tuổi tới hỏi sao bác không nói đến bài “Trước biển”. Tôi bất ngờ khi thấy chị dắt xe đạp đằng sau có hai sọt lớn, trông rất nông dân, hóa ra chị đọc từ hồi là sinh viên Đại học Sư phạm, bây giờ là cô giáo ở huyện, nhân chuyến đi nghe chuyện thơ thì tranh thủ lúc về mua rau cho lợn. Hay nhà thơ Nguyễn Quang Thiều cũng kể, khi còn là học sinh, anh đọc bài thơ này trên báo và lấy giấy chép vào.
Đến hôm nay, tôi càng nhận thấy như vậy bài thơ này có cách tồn tại của nó. Giờ tôi có một suy nghĩ, nếu chịu khó lao động, tìm tòi thì đến lúc nào đó sẽ được độc giả nhận ra, có những hình thức an ủi mình, động viên, cổ vũ mình. Nhiều người cứ giận rằng viết chưa được công nhận, chưa được tiếp nhận một cách hào hứng, tôi chỉ an ủi rằng cứ viết, cứ tin rằng lao động nghệ thuật sẽ được đền đáp.
@ “Trước biển” được viết vào đầu năm 1970, lúc ấy không khí chung là viết về lao động sản xuất, xây dựng chủ nghĩa xã hội, chống Mỹ cứu nước, thống nhất nước nhà… Còn bài thơ của ông lại nói về tình yêu?
Vũ Quần Phương: Hồi đó, thơ tình yêu các báo rất ngại đăng. Tôi làm bài thơ đó không có com- măng (đặt hàng) của báo nào mà cứ thế viết ra. Hồi đó tôi là bác sĩ, ra Hồng Gai (Quảng Ninh) họp về vấn đề y tế cho ngành than. Họp trong nhà công đoàn, cửa nhìn ra biển, tôi cứ một tai nghe họp, một tai nghĩ đến bài thơ và làm trong mấy ngày họp. Viết rồi cũng để đấy chứ không đăng luôn. Về sau dịp báo Văn nghệ làm một số về sông biển, có tác giả đăng bài về sông, tôi đăng bài về biển. Rồi phải đến chục năm sau mới đăng vào sách. Năm nay bài thơ được lấy ra làm đề thi, tôi ngạc nhiên nhưng cũng cho rằng ban tu thư ra đề có con mắt xanh, và độ lượng.
@ Là tác giả của bài thơ, ông có thể giải đáp về một số câu hỏi trong đề thi, chẳng hạn, nên hiểu như thế nào về câu thơ: “Vầng trán mặn giọt mồ hôi cay đắng/ Bao kiếp vùi trong đáy lạnh mù tăm”?
Vũ Quần Phương: Phần trước, tôi trực giác trông thấy biển, nói biển là kiên nhẫn, nhìn sóng vỗ nói biển là hào hiệp, bản lĩnh, là gian lao không tự lùi... Con người cũng học được tính chất ấy của biển. Những người đi vào biển, có người thành công tìm thấy bờ bến mới, đến được nơi mình định đến, khai thác được những thứ định khai thác. Nhưng lót đường đến đích thì bao nhiêu người ra biển và thất bại, thậm chí chìm đắm, vô tăm tích. Gọi biển như cuộc đời, có người ra biển, vầng trán mặn mà không đủ nuôi đời mình, song không phải vì thế mà thiếu người chinh phục biển. Vẫn nhiều người tiếp tục bơi trong biển, lao mình xuống để tìm kiếm cái gì. Nói biển là cuộc đời cũng được, là tình yêu cũng được, mà nói là khát vọng khoa học kỹ thuật cũng được… Ở đây biển mang sức hấp dẫn kỳ lạ, trở thành biểu tượng, vừa rộng lớn, nguy hiểm, bí ẩn, luôn thu hút khát vọng mọi người tìm đến.
@ Theo ông, hành trình theo đuổi khát vọng của con người được thể hiện thông qua hình tượng biển như thế nào?
Vũ Quần Phương: Chúng ta thấy biển như cuộc đời, có người may, người rủi, có người hạnh phúc, có người cay đắng, nhưng không vì thế mà người ta chán đời. Người hạnh phúc hay người không hạnh phúc vẫn cứ yêu đời, vẫn sống. Cái gì là tột cùng hạnh phúc cũng là cao nhất của gian truân, là thử thách của người ta, thì ví với biển. Cho nên nó dễ thành hình tượng để nói đến cái cực của con người, cái cực để con người đạt hạnh phúc, cái cực để chấp nhận cay đắng. Bởi vì luôn chứa bí ẩn, qua được gian truân ấy là hy vọng, không bao giờ nguôi nếu người ta nghĩ đến biển.
@ Ông có tò mò học sinh sẽ nghĩ gì, cảm gì về bài thơ của mình không?
Vũ Quần Phương: Tôi nghĩ rằng bài thơ sẽ đụng vào những em nào cả nghĩ một chút, hay nghĩ ngợi một chút chứ không hồn nhiên lắm! Có điều, tôi chắc rằng bài thơ đi từ cảm xúc của người viết sẽ gợi cảm xúc cho người đọc, để như cùng trong một cơn mê, có khi vì nó mà quên đi mọi thứ, mà sống trong hình tượng của bài thơ như một ám ảnh. Được như vậy thì đó là hạnh cho tác giả, cũng là hạnh phúc cho người đọc, người phân tích bài thơ đó. Tôi rất thích cách dạy văn, ra đề văn như vậy, chứ theo dạng bài có một La mã, một nhỏ, a nhỏ thì chỉ hợp với người tỉnh táo. Mà văn thơ thì phải vừa mê vừa tỉnh mới hay. Bản thân người sáng tác vừa mê vừa tỉnh, người phân tích cũng cùng trong cơn nhập đồng ấy, hạnh phúc nhất có lẽ là được như thế.
@ Xin cảm ơn ông!
LÊ THƯ - Báo Người Đại Biểu Nhân Dân
