Chuyện vui bên lề cuộc bút chiến Thơ cũ

Dần dần báo chí bị lôi vào cuộc và hình thành hai phe rõ rệt. Phe bênh vực thơ cũ có các báo: An Nam tạp chí, Văn học tạp chí, Văn học tuần san, Công luận, Tiếng dân, Tin văn… Phe bênh vực thơ mới có: Phong hóa, Ngày nay, Phụ nữ Tân văn, Tiểu thuyết Thứ bảy, Loa, Hà Nội báo… Trong số này, báo Phong hóa là “hùng hổ” nhất. Và nhóm Tự Lực Văn Đoàn vốn chủ trương theo mới dĩ nhiên đứng vào hàng ngũ của những nhà thơ mới. Tản Đà lúc đầu rất thận trọng, có ý muốn đứng ngoài. Tuy chẳng ưa gì thơ mới nhưng ông không để cơ quan ngôn luận của mình là tờ An Nam tạp chí tấn công thơ mới.

Chung quanh cuộc bút chiến giữa hai phái thơ cũ và thơ mới - Những chuyện vui bên lề cuộc bút chiến

HUYỀN VIÊM

Tôi không có ý định kể lại toàn bộ cuộc bút chiến giữa hai phái thơ cũ và thơ mới diễn ra từ năm 1932 và những năm sau đó vì câu chuyện quá dài, không hợp với khuôn khổ của một bài báo. Tôi chỉ muốn kể lại những chuyện vui vui bên lề cuộc tranh luận ấy, để các bạn trẻ không sống vào thời đó hoặc không sẵn tư liệu trong tay có thể hiểu được phần nào câu chuyện.

Năm 1932 được xem như là cái mốc của phong trào Thơ mới vì năm ấy cụ Phan Khôi đưa ra “trình chánh” giữa làng thơ bài thơ mới đầu tiên làm xôn xao dư luận: bài thơ Tình già đăng trên báo Phụ nữ Tân văn số 122 ngày 10-3-1932. Thế là bùng lên một phong trào chống đối thơ mới từ những nhà cựu học.

Điều đáng chú ý là Phan Khôi (1887-1959) - cháu ngoại của cụ Tổng đốc Hà Nội Hoàng Diệu - vốn xuất thân là nhà cựu học, đã từng đỗ tú tài chữ Hán năm 18 tuổi nhưng lại cổ vũ cho phong trào Thơ mới.

Sau khi bài thơ Tình già xuất hiện trên báo, phái thơ cũ phản ứng mạnh mẽ. Thi sĩ Tùng Thành viết bài thơ Nhàn ngâm đả kích nặng nề:

Trách bác Phan Khôi khéo rắc rối,

Noi gương Hồ Thích(*) làm thơ mới

Câu dài, câu ngắn chẳng ra sao,

Vần đụp, vần đơn nghe thật thối.

Sau Phan Khôi, hàng loạt nhà thơ mới có tài bắt đầu xuất hiện trên thi đàn làm cho địa vị của thơ mới ngày càng vững: Thế Lữ (tức Lê Ta), Lưu Trọng Lư, Xuân Diệu, Huy Cận, Huy Thông, Nguyễn Nhược Pháp… Trước tình hình ấy, phái thơ cũ không tiếc lời chỉ trích, chê bai thơ mới:

Nghĩa lý vơ vơ rồi vẩn vẩn,

Thanh âm ngẩn ngẩn lại ngơ ngơ.

So với Á học như dưa đắng,

Sánh với Âu văn tựa mít xơ…

Họ cho rằng những người làm thơ mới đều bất tài, không làm nổi thơ luật nên mới phải làm thơ mới là một loại thơ dễ dãi về kỹ thuật, đó là những người chẳng hiểu gì về thơ cả.

Tản Đà lúc đầu rất thận trọng, có ý muốn đứng ngoài. Tuy chẳng ưa gì thơ mới nhưng ông không để cơ quan ngôn luận của mình là tờ An Nam tạp chí tấn công thơ mới. Mãi đến cuối năm 1932, thấy báo Phong hóa làm quá, ông mới cho đăng lên báo An Nam tạp chí số 6 một bài thơ khuyên Phong hóa, nhưng tuyệt nhiên không đề cập gì đến thơ mới cả:

Ông Tản Đà nhắn bạn Phong hóa

(Tửu nhập thi xuất)

Mấy lời nhắn bảo anh Phong hóa,

Báo đến như anh thật láo quá!

Từ tháng đến năm không ngớt mồm,

Sang năm Quý Dậu (1933) phải kiếm khóa.

Ông Nỉnh ông Ninh có liệu mà…

Tái tứ tái tam đừng trách nhá!

Chút tình đồng nghiệp bảo cho nhau,

Nhờ gió thổi đi mong cảm hóa.

Gặp dịp tốt, lập tức báo Phong hóa số 28 (30-12-1932) phản ứng ngay bằng cách đăng bài họa nguyên vận để đả kích Tản Đà:

Anh lên giọng rượu khuyên Phong hóa,

Sặc sụa hơi men khó ngửi quá.

Đã dạy bao lần, tai chẳng nghe,

Hẳn còn nhiều phen mồm bị khóa.

Thân mềm chưa chắc đứng ngay đâu,

Lưỡi ngắn thì nên co lại nhá!

Phong hóa mà không hóa nổi anh,

Túy nhân quả thật là nan hóa!

Sau bài thơ họa nguyên vận trên đây, báo Phong hóa còn đăng nhiều bài đả kích Tản Đà vì coi Tản Đà là lãnh tụ của phái thơ cũ, như bài Ông Hiếu với thầy Nhan Hồi của Tứ Ly (Hoàng Đạo), bài thơ của Vân Dương nói xỏ xiên Tản Đà, vở hài kịch Tuồng cổ tân thời của Tứ Ly chế giễu không chỉ Tản Đà mà cả các ông Hoàng Tăng Bí, Nguyễn Văn Vĩnh, Nguyễn Tiến Lãng, Dương Bá Trạc, Nguyễn Công Tiến, Trịnh Đình Rư, Lê Công Đắc… là những nhà văn, nhà thơ cũ.

Năm 1934, khi cuộc bút chiến đã đến hồi gay gắt, trên báo Phụ nữ Tân văn số xuân năm ấy, Tản Đà có một bài “hài đàm” nói móc Phan Khôi vốn là người đã từng “đụng độ” với ông mấy lần về vụ Nho giáo, vụ “Cái cười của con Rồng cháu Tiên”. Bài hài đàm mở đầu bằng một đoạn văn xuôi rồi kết thúc bằng một bài “thơ mới”:

Đờn là đờn

Thơ là thơ

Thơ thời có chữ, đờn có tơ

Nếu không phá cách, vứt điệu luật

Khó cho thiên hạ đến bao giờ

Bá Nha xa

Lý Bạch khuất

Thơ có họ Phan, đờn họ Quách

Thơ có chữ

Đờn có tơ

Đờn thì ngớ ngẩn, thơ vẩn vơ

Tài tử văn nhân nhường rứa rứa

Bút huê ngao ngán bận đề thơ

Không thấy Phan Khôi trả lời. Điều đáng chú ý là tờ Phụ nữ Tân văn trước nay vẫn đứng về phe bênh vực thơ mới, đã từng đăng bài thơ Tình già của Phan Khôi mà nay lại đăng bài của Tản Đà móc Phan Khôi.

Các nhà thơ mới thường hay chê các nhà thơ cũ ưa dùng những từ ngữ và hình ảnh cũ kỹ sáo mòn: hễ mùa xuân thì trăm hoa đua nở, mùa hạ có tiếng quốc tiếng ve, mùa thu thì sương sa gió thổi, lá ngô đồng rụng, mùa đông thì tuyết phủ, tuyết ngậm mặc dù ở Việt Nam chẳng bao giờ có tuyết. Nhân Tản Đà cho đăng bài Cảm thu, tiễn thu trong đó có những chữ: gió thu hiu hắt, sương thu lạnh, lá thu rơi rụng đầu ghềnh, cỏ vàng cây đỏ…, Tú Mỡ bèn làm một bài hát nói khôi hài để chế giễu lối làm thơ sai sự thực, trong đó có mấy câu:

Cây tươi tốt, lá còn xanh ngắt,

Bói đâu ra lác đác lá ngô vàng.

Trên đường đi nóng rẫy như rang,

Cảnh tuyết phủ mơ màng thêm quái lạ!

Phong trào Thơ mới lên rầm rộ, lấn át hẳn thơ cũ, chiếm địa vị ưu thắng trên thi đàn. Thơ mới đăng báo mỗi ngày một nhiều, nhưng bên cạnh những bài thơ hay cũng có không ít những bài thơ dở, thật là vàng thau lẫn lộn. Khái Hưng, một cột trụ của báo Phong hóa - tờ báo nhiệt liệt bênh vực thơ mới - có bài đăng trên báo này đả kích những người làm thơ mới quá dễ dãi với mình, cho ra đời những đứa con thiếu tháng:

Gặp vần là tôi tự do xuống dòng, bất kỳ câu ngắn

Hay dài, từ một đến mười hai chữ

Như thế hẳn

Chẳng khó khăn gì

Mà bỗng mình trở nên một nhà thiSĩ

Trong khi đó, nhà thơ Thế Lữ không tranh luận ồn ào, chỉ cặm cụi làm thơ và cho ra đời những bài thơ hay, có chất lượng rất cao như: Nhớ rừng, Tiếng sáo Thiên thai, Giây phút chạnh lòng…, xây dựng một nền tảng vững chắc cho thơ mới.

***

Cuộc bút chiến ấy kéo dài đến năm 1936 thì nhạt dần rồi tàn hẳn. Thơ mới nghiễm nhiên chiếm ưu thế trên thi đàn.

Nhưng khi thơ mới đã thắng thế rồi, người ta bắt đầu nghĩ lại và cảm thấy ân hận về những điều đã làm trước đó. Trước kia, ai nấy đều đổ xô vào mỉa mai, châm biếm, chế giễu Tản Đà thì từ năm 1938, Tản Đà được coi như vị thánh sống của làng thơ. Nhất là sau khi Tản Đà từ trần (1939), người ta đua nhau viết bài ca tụng ông như là người có công rất lớn đối với nền thi ca của dân tộc. Và Hoài Thanh, khi viết cuốn Thi nhân Việt Nam, đã kính cẩn đặt Tản Đà ở đầu sách với những lời cung chiêu trang trọng:

Anh em ở đây, tuy người sau kẻ trước, nhưng ai nấy đều là con đầu lòng của thế kỷ hai mươi. Trên hội Tao đàn, chỉ tiên sinh là người của hai thế kỷ. Tiên sinh sẽ đại biểu cho một lớp người để chứng giám công việc lớp người kế tiếp. Ở địa vị ấy, còn có ai xứng đáng hơn tiên sinh.

…Đôi bài thơ của tiên sinh ra đời từ hơn hai mươi năm trước đã có một giọng phóng túng riêng. Tiên sinh đã dạo những bản đàn mở đầu cho một cuộc hòa nhạc tân kỳ đương sắp sửa…”.

Ngay cả nhóm Tự Lực Văn Đoàn trước kia công kích Tản Đà là thế mà nay cũng cho đăng nhiều bài của Văn Bình, Xuân Diệu, Khái Hưng trên báo Ngày nay ca tụng công lao và sự nghiệp văn chương của Tản Đà. Cái tinh thần hòa giải ấy đã dần dần xóa đi sự hiềm khích giữa hai phái thơ cũ và thơ mới.

Từ đó đến nay cũng đã hơn 80 năm, thơ mới ngày ấy nay đã trở thành thơ cũ. Một thời đại trong thi ca đã khép lại, nhưng dư âm của những ngày sôi động ấy hẳn sẽ còn vang vọng mãi trên thi đàn.

_____

(*) Hồ Thích (1891-1962): nhà trí thức nổi tiếng của Trung Hoa đã từng du học ở Mỹ và suốt đời nỗ lực vận động cho nền tân văn học.

Nguồn: Hồn Việt

Đàm luận

Chuyện vui bên lề cuộc bút chiến Thơ cũ - Thơ mới

Xem nhiều

Tin mới