Ngày 22 tháng 11 năm 1989, “lãnh tụ tối
cao”, nước CHXHCN Rumania, người “ dẫn dắt
“ nhân dân Romania đi theo “con đường của mình” đã bị lật đổ. Giữa những năm 1980-1990 cơn lốc xoáy của sự
biến được gọi là “cuộc cách mạng nhung” lăn qua các nước Đông Âu. Kết quả là thủ
lĩnh các nước XHCN cũ đã chuyển giao quyền lực sang tay các phần tử đối lập. Sự
biến ở Rumania cũng xẩy ra trong chuỗi sự kiện ấy. Việc lật đổ chế độ Nicolae
Seausescu diễn ra trong biển máu và kết thúc bằng án xử tử người đứng đầu xứ sở
này.
Góc khuất
của Lịch sử nhân loại:
NICOLAE SEAUSESCU: NHÀ CẢI CÁCH, TÊN ĐỘC TÀI HAY
TẤN BI KỊCH CỦA “THÂN PHẬN NƯỚC NHỎ ”?
Sự
biến tháng 11 năm 1989 qua một thời gian được lý giải như sau: “Đó là sự nổi dậy
của nhân dân bị áp chế kiên quyết lật nhào nhà độc tài tàn bạo, kẻ đã hạ lệnh xả
súng bắn những người công nhân nghèo khổ”. Nhưng càng về sau nữa, các nhà
nghiên cứu đặt ra nhiều câu hỏi quanh biến cố đó. Liệu có phải sự biến ở
Rumania là sự chín muồi của các mâu thuẫn tích tụ tự bên trong đất nước? Hay là
có sự chỉ đạo của những bàn tay lật đổ chuyên nghiệp? Phải chăng tội phạm của
hành động đàn áp đẫm máu là những kẻ điều hành của cơ quan phản gián Rumania,
trung thành với Seausescu? Tại sao những người nổi dậy chỉ kịp hành quyết với riêng
người đứng đầu nhà nước mà không có thêm những cánh tay, đôi mắt của Seausescu?
BƯỚC RA TỪ BÓNG TỐI
Nicolae
Seausescu lên nắm cương vị người lãnh đạo Đảng Công nhân Rumania vào năm 1965,
lúc 47 tuổi, sau cái chết của George Georgiu, người đứng đầu Đảng Công nhân
Rumania suốt 17 năm. Giống như Leonid Bregienev ở Liên Xô, Nicolae Seausescu được
coi như một người làm công tác đảng có ảnh hưởng, đại diện cho lớp lãnh đạo trẻ.
Và cũng giống Breginev, những cán bộ cấp cao của Đảng Công nhân Rumania đánh
giá Nicolae Seausescu không giống nhau. Nhưng Seausescu rất nhanh chóng nổi bật
bởi đã lên tiếng gay gắt phê phán phương pháp lãnh đạo đã lỗi thời của giới
quan chức trước ông ta.
Để
tạo uy tín cho bản thân và khẳng định sự đổi mới trong đường lối, Seausescu cho
thay đổi tên nước ngay: từ Cộng hòa nhân dân Rumania chuyển thành Cộng Hòa XHCN
Rumania. Chỉ hai năm sau, Nicolae Seausescu nắm giữ vai trò Chủ tịch Hội đồng
nhà nước, tập trung vào tay mình toàn bộ quyền lực của nhà nước, của đảng.
Với
Seausescu, Rumania tiến hành một đường lối đối ngoại độc lập, thân với các nước
phương Tây hơn. Seausescu đã không đồng ý việc đưa quân đội của các các nước
tham gia Hiệp ước Varsava vào Tiệp Khắc, năm 1968; lên tiếng phản đối cả việc
Liên Xô đưa quân vào Apganhitstan năm 1970. Còn qua năm 1984, khi Liên Xô tẩy
chay Thế vận hội Mùa hè của Mỹ ở Los Angeles, Rumania vẫn cử vận động viên tham
gia thế vận hội này. Vào năm 1974, khi diễn ra việc thay đổi hiến pháp ở
Rumania, Nicolae Seausescu trở thành Tổng thống nước cộng hòa XHCN này.
PHẦN TỬ TỰ DO CỦA PHE XHCN
Những
năm đầu điều hành đất nước, Seausescu được ghi nhận bởi nhiều cải cách dân chủ,
cởi mở, bởi thái độ “ mềm “ hơn với những ai không đồng chính kiến. Giới lãnh đạo
Rumania còn cho phép công dân tự do xuất cảnh, còn bộ phận lãnh đạo tư tưởng
văn hóa cho phép nhập khẩu báo chí nước ngoài… Seausescu, với tư cách là một
người cộng sản cấp tiến có quan hệ tốt với nhiều nước phương Tây. Nền công nghiệp
của Rumania dười thời Seausescu cũng được quan tâm phát triển, bởi người đứng đầu
nhà nước mong muốn trong tương lai Rumania thoát khỏi một nước nông nghiệp… Nhờ
tất cả những biện pháp như vậy nền kinh tế đất nước này phát triển như bão tố
vào năm 1974, tổng thu nhập về sản xuất công nghiệp tăng hơn 100 lần nếu so
sánh với năm 1944.
TỔNG THỐNG CHỐNG NỢ
Nhưng
chẳng bao lâu sau nẩy sinh những vấn đề mới. Nạn khủng hoảng sản xuất thừa đe dọa
xứ sở này. Bởi sản phẩm công nghiệp làm ra không tìm được nguồn tiêu thụ của
các nước trong khối SEV ( Hợp tác tương trợ kinh tến giữa các nước XHCN ); còn
muốn xuất sang các nước phương Tây thì không đủ sức cạnh tranh. Seausescu- người
lãnh đạo đầu tiên của một nước thuộc phe XHCN cảm nhận ra ánh hào quang của những
khoản vay nợ hàng triệu dollar từ các nước phương Tây, cũng lại là người cảm nhận
ra tác động bóp hầu bóp cổ của những khoản tiền vay mượn này. Để tránh rơi vào
tình trạng làm nô lệ cho những khoản vay nợ của phương Tây mà Seausescu không
muốn, vào năm 1983 sau một cuộc trưng cầu dân ý, Seausescu ra lệnh cấm việc
trao đổi qua lại tự do với phương Tây.
Phương
Tây vạch cho Seausescu một lối thoát mới: Sẽ kéo dài thời hạn trả tất cả các
khoản nợ, đổi lại Rumania phải ra khỏi Hiệp ước Varsava, Khối SEV, ngưng mọi
quan hệ hợp tác với Liên Xô. Seausescu từ chối đề nghị ấy một cách cương quyết.
Nguyên nhân của sự từ chối này không chỉ, không phải ở lòng trung thành với lý
tưởng Cộng sản chủ nghĩa, mà là ở chỗ thoát ra khỏi sự phụ thuộc vào Liên Xô,
Rumania không tránh khỏi sẽ phụ thuộc vào phương Tây. Phải tách ra khỏi phe
XHCN cũng lại là điều khiến Seausescu sợ hãi.
Để
gom tiền trả những món nợ vay của phương Tây, tại Rumania đã tiến hành những biện
pháp của một nền kinh tế nghiệt ngã. Khoai tây, dầu lửa bắt đầu bán theo tem
phiếu. Điện thì tinh theo giờ. Đời sống của người dân Rumania tụt thấp; nhưng
tiếng tăm của Seausescu lại tăng lên. Kết quả là một số thành quả dân chủ, tự
do ở nước này chẳng còn lại là bao ! Trong nước thiết lập những luật lệ nghiệt
ngã, nạn sùng bái cá nhân Seausescu tăng thêm. Những người thuộc phe cánh
Seausescu hoặc người trong gia đình ông ta nắm giữ những cương vị quan trọng
trong bộ máy đảng và nhà nước. Cơ quan an ninh, cảnh sát thằng tay trấn áp những
biểu hiện bất mãn của nhân dân.
Seausescu
bất chấp tất cả…Đến tháng 4 năm 1989 công nợ nước ngoài đã thanh toán xong,
nhưng tình hình kinh tế trong nước cực kỳ nặng nề, phức tạp.
CUỘC CHIẾN ĐẤU TRÊN HAI MẶT TRẬN
Càng
phức tạp hơn khi về mặt đối ngoại Seausescu không biết dựa vào ai? Phương Tây
không chấp Seausescu từ chối lời mời mọc của họ nhưng coi Seausescu là “ anh bạn
khó chơi”. Tại Liên Xô công việc Cải tổ bắt đầu bùng phát. Gorbachov khuyên
Rumania nên theo đường lối của họ. Nhưng Seausescu không tán thưởng công cuộc đổi
mới của Gorbachov. Là một chính khách không biết nể sợ cơn thịnh nộ của
Bregienev vào hai năm 1968 và 1979, bây giờ Seausescu cũng không ngán ngại mất
lòng Gorbachov. Hơn thế, vào tháng 8 năm 1989, khi sự ủng hộ của Liên Xô đối với
các nước XHCN ở Đông Âu đã có nhiều rung lắc, trong dịp kỷ niệm 45 năm ngày
Rumania được giải phóng khỏi ách phát xít, Nicolae Seausescu đã tuyên bố xanh rờn:
“ Chỉ khi nào sông Đanuyp chảy ngược, Romania mới tiến hành cải tổ! “.
Cuộc
gặp gỡ lần cuối giữa Gorbachov và Seausescu diễn ra tại Moskva vào ngày 6 tháng
11 năm 1989, theo lời của các đại biểu đoàn Rumania thì Gorbachov đã tuyên bố
thẳng thừng với Seausescu rằng, Rumania không chịu tiến hành cải tổ tất sẽ nhận
lấy hậu quả!
Seausescu
như bị hóc xương, cả đối với phương Tây lẫn Liên Xô, cả với tình thế trong nội
tại Rumania. Báo chí Xô Viết bắt đầu gọi ông ta là “ phần tử Stalin”, còn ở
phương Tây người ta quên ông là “chàng trai tốt bụng của Rumania” mà đã coi ông
là “một nhà độc tài quái gở”. Seausescu rơi vào tình thế “một mình chống chọi tất
cả”. Nhưng ông ta vẫn nghĩ rằng mình nắm vững tình thế đất nước trong tay!
Biểu tình chống Nicolae Seausescu trên đường phố Bucares, tháng 11 năm 1989.
CƠN BÙNG PHÁT TẠI TIMISOAR
Ngày
16 tháng 11 năm 1989 bắt đầu cơn bùng phát tại thành phố Timisoar mà người cầm
đầu là Laslo Chiokesa- một người gốc Ba Lan chống đối chính quyền cộng sản và
cũng là một trong những thủ lĩnh của phong trào đòi ly khai, với chủ trương
giành quyền tự trị cho những vùng đất Rumania có nhiều người gốc Ba Lan sinh sống.
Những khẩu hiệu của phong trào đòi quyền tự trị này nhanh chóng nhuốn màu sắc
chống cộng, bắt đầu từ một số địa phương. Cần phải ghi nhận rằng trong cơn bùng
phát này có sự tham gia của những người dân bình thường phẫn nộ vì đời sống quá
khó khăn. Sự trấn áp của chính phủ càng dấy lên cơn phẫn nộ ở khắp cả nước.
Từ đêm 16 sang ngày 17 tháng 11 sự trấn áp càng
tăng thêm. Không ghi nhận được đã có bao nhiêu người thiệt mạng tại Timisoar.
Những sự đánh giá tương đối khách quan cho rằng con số ấy là vài chục người.
Nhưng khắp nước loan đi tin đồn - và lập tức được báo chí phương Tây hưởng ứng
thổi lên rằng số người thiệt ở Timisoar là vài trăm, có khi tới vài ngàn người.
Con số ấy dần phồng nở lên tới 60 ngàn người. Mãi sau này con số ấy mới được
xác thực: Không chỉ riêng ở Timisoar mà trên khắp cả nước trong thời gian xẩy
ra khủng hoảng, cả hai phía bị thiệt mạng là 1100 người và 1400 người bị
thương. Như vậy câu chuyện về “ 60 ngàn người thiệt mạng” thực chất chỉ là đòn
kích động, đổ thêm dầu vào lửa để tăng thêm sự phẫn nộ của những đám đông.
BÀI DIỄN VĂN CUỐI CÙNG CỦA NHÀ ĐỘC TÀI
Không
thể đạt tới sự bình ổn trở lại tại Timosoar. Ngày 20 tháng 11 Seausescu lên tiếng
trên Đài truyền hình quốc gia. Một phần tư thế kỷ sau, người ta vẫn còn ngạc
nhiên về tính logic và sự sáng suốt trong bài phát biểu ấy. Seausescu tuyên bố
rằng những đụng độ xẩy ra tại Timisoar là theo sự khích động của “ các nhóm bất
mãn thường phán đối lại những quyết định hợp hiến, rằng tình trạng hỗn loạn ấy
lại được sự ủng hộ của các cơ quan điệp vụ nước ngoài, rằng mục đích của các cuộc
gây rối này nhắm “phá vỡ nền độc lập, tính toàn vẹn và uy tín quốc gia của
Rumania, nhắm đưa xứ sở này trở về thời kỳ thống trị của các ông chúa đất, phá
hủy những thành quả của chủ nghĩa xã hội”.
Liệu
Seausescu miêu tả có đúng không cái kịch bản vào thời điểm đó khá nổi tiếng với
tên gọi “cuộc cách mạng màu”? Tất nhiên điều này không gạt bỏ yếu tố trong những
cuộc đụng độ kia, ngoài những phần tử gây rối còn phải kể tới sự tham gia của
những người dân thường quá nghẹt thở vì đời sống kinh tế trở nên rất khó khăn-
điều thường thấy ở nhiều nơi khác trên thế giới.
Seausescu
cũng phát biểu hoàn toàn theo những gì quen thuộc. Ngày 21 tháng 11 năm 1989 tại
Bucares đã xẩy ra tới hơn 100 ngàn người ủng hộ Tổng thống. Đương nhiên, tập hợp
được chừng ấy con người cũng không hoàn toàn do ý muốn của họ mà có sự can thiệp
của nhiều biện pháp khác. Chính từ chỗ yếu này những người đối lập đột nhập
trong các đám đông bằng sự gây rối và kích động đã gây ra sự lộn xộn, mất trật
tự làm gián đoạn bài phát biểu của Seausescu từ ban công dinh Tổng thống. Sự
kích động của những phần tử đối lập này không phải là sự bịa đặt của những người
ủng hộ Seausescu mà sau này khi Seausescu đã bị lật đổ, chính Cazimir Ionescu,
một trong những thủ lĩnh của Mặt trận cứu quốc tức tổ chức tiến hành âm mưu lật
đổ đã công khai thừa nhận.
CUỘC CHẠY TRỐN
Nicolae Seausescu rơi vào tình trạng tiến thoái
lưỡng nan. Ông ngưng bài phát biểu giữa chừng. Khi ông ta rời khỏi ban công phủ
Tổng thống tức thị cũng là chấp nhận sự thất bại.
Tình
trạng hỗn loạn kéo dài tại thủ đô Bucaret vài tiếng đồng hồ. Vang lên mấy loạt
súng mà không rõ ai bắn và bắn vào ai. Buổi sáng ngày 22 tháng 11 thì có tin bộ
trưởng Bộ Quốc phòng Rumania Vasil Milia đã tử vong. Chứng cớ chưa được xác nhận
nhưng những phần tử đối lập đã tuyên bố ông Bộ trưởng bị bắn vì từ chối lệnh nổ
súng bắn vào đám đông. Sau tin này, tình thế nghiêng hẳn về phia những kẻ đối lập,
càng có lợi hơn khi quân đội phân rã. Phe nổi dậy chiếm lấy trung tâm truyền
hình và tuyên bố sự sụp đổ của chế độ Seausescu.
Tại
Bucares diễn ra những cuộc đọ súng giữa những đơn vị quân đội còn ủng hộ
Seausescu và số lính đã ngả theo phe đối lập. Lúc này Seausescu không còn ở thủ
đô. Ông ta đã tẩu thoát trên chiếc trực thăng đậu ở nóc tòa nhà Ban Chấp hàng
TƯ Đảng Cộng sản Rumania. Cùng đi với ông, có bà Elena-vợ ông, cựu thủ tướng
Manhia Menscu và cựu Bộ trưởng lao động Emil Bobu.
Menscu
và Bobu lưu lại tại khu nhà nghỉ của tổng thống tại hồ Snagov, nơi chiếc máy
bay trực thăng dừng giữa chừng để tiêp thêm xăng. Seausescu định nối liên lạc với
chỉ huy trưởng các quân khu còn trung thành với ông ta. Cuối cùng ông ta cũng
nhận được sự ủng hộ từ thành phố Piesti. Ngay thời điểm này Bộ trưởng quốc
phòng mới là Viktor Stenculescu hạ lệnh cho bắn hạ chiếc trực thăng chở
Seausescu. Biết được tin này viên phi công lái trực thăng hạ cánh trên cánh đồng
gần thành phố Tưrgoviste và tuyên bố đứng về phe những người nổi dậy.
Seausescu
cùng bà vợ và những người hộ tống cố gắng tới thành phố Piesti trên xe ô tô.
Nhưng ngay tại thành phố Tưrgoviste họ đã rơi vào tay những người nổi dậy.
PHIÊN TÒA CHÓNG VÁNH
Nicolae
và Elena Seausescubị giam nhốt 2 ngày đêm tại một trại giam quân sự của một đơn
vị vệ binh của thành phố Tưrgoviste. Và ngay tại thành phố này một phiên tòa
quân sự được thiết lập để xử tội Seausescu. Nghịch cảnh là ở chỗ người nêu ra ý
kiến thiết lập tòa án quân sự lâm thời xử Seausescu không ai khác chính là Bộ
trưởng quốc phòng Stenculescu- người đã từng chỉ huy đàn áp những cuộc nổi dậy
tại thành phố Timisoare, từ đó bắt đầu những chính biến tại Rumania. Vì quyết định
này, vào năm 2008 Stenculescu bị đưa ra tòa.
Ngày
25 tháng 11 năm 1989 Bộ trưởng Stenculescu vội vã xét xử ông Tổng thống vừa bị
lật đổ. Công tố viên chính của phiên tòa là thiếu tướng Jorzin Popa, phó chủ tịch
tòa án quân sự ở thành phố Bucares. Ông này được điều cấp tốc tới Tưrgoviste và
cũng chỉ mới được biết ông ta sẽ xử tội ai khi phiên tòa vừa bắt đầu. Nicolae
và vợ ông, bà Elena Seausescu bị buộc tội đã phá hủy nền kinh tế của đất nước;
dùng lực lượng vũ trang chống lại nhân dân và nhà nước, phá hủy hiến pháp và phạm
tội diệt chủng.
Trong
suốt hai giờ, phiên tòa giống như một cuộc cãi vã. Có cảm giác, Seausescu hiểu
rõ phiên tòa sẽ kết thúc ra sao. Thành thử ông ta không chỉ trả lời những câu hỏi
của công tố viên mà còn cố gắng tựa như tổng kết cuộc đời mình. Seausescu nói rằng,
ông ta đã bảo đảm cuộc sống cho người Rumania, đã tạo cho họ mọi điều kiện sống
khá giả cùng công ăn việc làm; đã khiến nước Cộng hòa XHCN Rumania thành đối tượng
ghen tị của toàn thế giới. Liệu Seausescu có biết rằng mình đang dối trá hay thực
sự ông nhìn thấy công lao của mình ở những gì như ông đang cao giọng nói trước
tòa?
Công
và tội của Seausescu ra sao? Quả là một phiên tòa kéo dài trong hai tiếng đồng
hồ không thể làm rõ trắng đen. Bản thân ông Tổng thống bị lật đổ cũng không có
ý định làm rõ công tội như vậy. Thực thi những nghi thức áp đặt, phiên tòa
tuyên bố Nicolae và Elena Seausescu đã thừa nhận là những người có tội trong tất
cả những gì công tố viên đã kết luận. Tòa nghị án ở mức hình phạt cao nhất: tử
hình và tịch thu tất cả tài sản thuộc sở hữu của hai vợ chồng.
CHIẾN DỊCH MANG TÊN “TIÊU DIỆT"
Theo
bản nghị án, vợ chồng Seausescu sẽ có 10 ngày để kháng án. Nhưng những kẻ nổi dậy
không hề cho vợ chồng Seausescu tiếp xúc với bất cứ ai. Vào 4 giờ sáng ngày 25
tháng 11 Nicolae và Elena Seausescu bị điệu ra sân của nhà tù, bắt đứng úp mặt
vào tường và nhận những viên đạn của đội thi hành án. Ba ngày sau, vụ hành quyết
được công chiếu trên đài truyền hình Rumania. Thi hài hai vợ chồng ông Tổng thống
bị lật đổ đã được đưa về chôn tại nghĩa trang Ghencha, thủ đô Bucares.
Đường
lối chính trị mà Seausescu gây ảnh hưởng tới rất nhiều người trong mấy năm cuối
đời của ông ta-dĩ nhiên từ nay đã chấm dứt. Nhưng những sự biến diễn ra tại
Rumania vào tháng 11 năm 1989 cũng không bao giờ được công nhận là cuộc khởi nghĩa
của nhân dân. Chúng chỉ là một chiến dịch có suy nghĩ và có tổ chức nhắm thay đổi
một thể chế và lật đổ một người đứng đầu quốc gia đã không còn hợp thời.
Trong
những lời buộc tội của phiên tòa quân sự vội vã ở thành phố Tưrgoviste nói rằng
vợ chồng Seausescuc có các tài khoản gửi ở các ngân hàng nước ngoài. Quả là hai
vợ chồng Tổng thống bị lật đổ có ý định chạy trốn ra nước ngoài và nếu có khoản
tiền cướp đoạt của nhân dân Rumania gửi ở các ngân hàng ngoại bang họ có thể sống
ung dung suốt cả cuộc đời. Số tiền trong các tài khoản ấy theo các nguồn tin
thường khác xa nhau: 400 triệu hoặc hơn 1tỷ dollar (!?)
Sau
hơn 20 năm điều tra, nghiên cứu, người đứng đầu Ủy ban đặc biệt của Quốc Hội
Rumania Sabin Cutae đã tuyên bố: “ Lắng nghe rất nhiều chứng nhân thông thạo
các nguồn tin về những tài khoản bí mật của vợ chồng Nicolae Seausescu, trong số
các chứng nhân đó có ông Chủ tịch Ban điều hành Ngân Hàng Trung ương Ruimania,
cũng như nhiều người lãnh đạo các ngân hàng khác trong nước, cùng với nhiều nhà
báo..chúng tôi đi tới kết luận: Nicolae Seausescu không có tài khoản nào ở các
ngân hàng nước ngoài và cũng chưa bao giờ chuyển tiền của quốc gia ra nước
ngoài”.
PHAN HÒE
( Theo báo “Nhân chứng và Sự kiện“ Nga )