Cách đây 26 năm,
khi cuốn “Chân dung nhà văn” của Xuân Sách ra đời, 41 nhà văn đã cùng ký tên
vào một đơn kiện, có nội dung: “Những bài thơ gọi là Chân Dung Nhà Văn của Xuân
Sách đã lộ rõ tâm địa và dụng ý xấu xa của người viết và sự thiếu trách nhiệm của
nhà xuất bản. Chân Dung Nhà Văn không nêu tên người nhưng Xuân Sách đã lấy tên
tác phẩm để miêu tả thì chẳng khác gì gọi tên người ta ra. Dưới con mắt của
Xuân Sách, Chân Dung Nhà Văn Việt Nam trở nên méo mó dị dạng. Cố nhiên Xuân
Sách cũng tỏ ra xu phụ nịnh bợ một số người…”
Một thời văn - Lá đơn gây bão
XUÂN BA
Về lại Vũng Tàu
không biết lần thứ mấy. Vẫn biển ấy, vũng ấy, điểm binh trong số người quen cứ
thấy chông chênh, hình như đang thiếu một người? Thiếu và vắng biệt hẳn bởi chả
bao giờ có thể gặp. Người anh đồng hương Xuân Sách ấy đã biệt hẳn với Vũng Tàu
sau hơn chục năm tá túc mà về nằm lại cố hương xứ Thanh.
Nhà thơ Lê Huy Mậu
(chung với Nguyễn Trọng Tạo ca khúc Sông quê) năm ấy rì rì xe máy đưa tôi đến
thăm nhà ngôi nhà xây granito… Xây hồi mà nhà thơ Xuân Sách quyết tâm chấm
dứt giai đoạn lê thê hằng sống của một gia cảnh chát nhiều hơn ngọt mà dấn thân
sang địa hạt chất lượng sống, dám ràng buộc đời mình với một người đàn bà viết
truyện thiếu nhi nhưng không cho thêm Xuân Sách một đứa trẻ nào. Nhưng nào có hề
chi! Hình như những năm cuối, chất lượng sống ấy người ấy từng sẻ chia với Xuân
Sách nhiều thứ thuộc địa hạt chữ nghĩa viết lách? Ngôi nhà cũ kỹ này từng tấp nập
bạn bè vô ra cái năm Xuân Sách gặp hên lẫn gặp họa khi cho xuất bản cuốn Chân
dung nhà văn.
…Cung cách bài
trí vẫn như hơn hai chục năm trước tôi ghé mà hình như có xuống cấp hơn? Vẫn bức
ký họa chân dung Xuân Sách của một họa sĩ có danh. Và kia vẫn bức thư pháp của
một ông bạn già. Bức ấy chép bài thơ của Trần Tử Ngang: Nghìn năm trước ta chả
có/ Nghìn năm sau cũng chả có ta/ Nghĩ trời đất vô cùng/ Một mình rưng rưng lệ.
Mới rồi về Vũng Tàu, tôi lại ghé cái nhà granito ấy thì đã có chủ mới? Bà vợ
ông Xuân Sách nghe đâu đã về Sài Gòn với người thân. Anh Xuân Sách, nghìn năm
trước năm sau mà chi, giờ chỉ có mình kẻ này đang ngơ ngẩn lẩn thẩn ngóng vọng về
đất Bắc, về xứ Thanh với niềm tin dẫu mong manh rằng, địa hạt viết lách chữ
nghĩa nước Nam mình đã, đang và sẽ còn nhắc dài dài chân dung một Xuân Sách.
…Xin trở lại cái
vật có lẽ Bảo tàng Văn học Việt chưa kịp bổ sung?
Vật ấy là lá đơn
kiêm biên bản có chữ ký của 41 nhà văn.
“Hà Nội ngày
12/5/1992
Kính gửi: Ban Tư
tưởng-Văn hóa Trung ương, Bộ Văn hóa, Thông tin, Thể thao, Ban Chấp
hành Hội Nhà văn Việt Nam
Chúng tôi, những
nhà văn ký tên dưới đây xin bày tỏ sự bất bình về cuốn Chân dung nhà văn (dưới
đây xin gọi tắt là CDNV - tác giả) của Xuân Sách do Nhà xuất bản Văn học ấn
hành.
Những bài thơ gọi
là CDNV của Xuân Sách đã lộ rõ tâm địa và dụng ý xấu xa của người viết và sự
thiếu trách nhiệm của nhà xuất bản. CDNV không nêu tên người nhưng Xuân Sách đã
lấy tên tác phẩm để miêu tả thì chẳng khác gì gọi tên người ta ra. Dưới con mắt
của Xuân Sách, CDNV Việt Nam trở nên méo mó dị dạng. Cố nhiên Xuân Sách cũng tỏ
ra xu phụ nịnh bợ một số người.
Bằng giọng thơ
châm chọc giễu cợt, bằng thái độ cao ngạo răn dạy kẻ khác, kích động kẻ khác,
Xuân Sách đã mượn cách tả chân dung để:
Bôi nhọ phỉ báng
thậm chí vu khống đối với nhiều nhà văn kể cả những nhà văn đáng kính đã quá cố.
Xuyên tạc lăng mạ đời tư các nhà văn một cách vô trách nhiệm đặc biệt là các
nhà văn nữ gây những hậu quả cực kỳ xấu đối với họ.
Với vị trí văn học
hạn chế của mình, Xuân Sách đã miệt thị tài năng và thành tựu văn học của đồng
nghiệp. Qua cách đánh giá thiên lệch của mình, Xuân Sách đã gây không khí bất lợi
cho sự đoàn kết nội bộ của Hội. Chúng tôi coi đây là một vết xấu trong sinh hoạt
văn hóa của chúng ta, đặc biệt là trong quản lý xuất bản.
Chúng tôi xin kiến
nghị:
1. Xem xét lại
trách nhiệm của người cấp giấy phép xuất bản của Giám đốc NXB Văn học và các
biên tập viên đã cho in cuốn sách;
2. Phải có biện
pháp thực sự thu hồi và hủy bỏ cuốn sách;
3. Ban chấp hành
HNV xem xét tư cách nhà văn của Xuân Sách và có kỷ luật thích đáng chiểu theo
điều lệ của Hội vì đã xúc phạm nhân cách gây mất đoàn kết nội bộ. Kỷ luật cần
được thông báo cho toàn thể Hội viên biết.
Ngoài các cơ
quan hữu trách, chúng tôi còn gửi bản kiến nghị này đến những nơi cần thiết:
- Cục xuất bản Bộ
VHTTTT
- Nhà xuất bản
Văn học
- Tỉnh ủy và
UBND tỉnh Bà Rịa -Vũng Tàu
- Hội văn nghệ
Bà Rịa - Vũng Tàu”.
Kèm theo là tên
và chữ ký của các nhà văn kiến nghị.
Trong Di cảo của
nhà thơ Xuân Sách, tôi thấy ông ghi rằng, trong số 41 người ký tên có 26 nhà
văn không có chân dung trong tập thơ.
Gay gắt hơn, một
nhà văn có hẳn đơn gửi ông Giám đốc NXB Văn học khi đó là nhà thơ Lữ Huy
Nguyên.
Văn bản dài, xin
trích lược:
“…Các anh chắc
không thấy rằng xuất bản cuốn sách bẩn thỉu ấy các anh đã vô tình cung cấp cho
các phần tử chống Cộng những vũ khí lợi hại chĩa vào Đảng và nhân dân ta. Tất
nhiên đội ngũ nhà văn chúng ta phải đón nhận những cú đánh đầu tiên. Vậy thì nó
không còn thuộc phạm vi văn học nữa rồi.
Qua công văn xin
lỗi của Nhà xuất bản, tôi thấy các anh chưa thấy hết được tội ác của mình, chưa
lường hết những hậu quả tai hại mà nó đã và sẽ xảy ra. Các anh có nhấn mạnh
thái độ chính thức của NXB là đã đình chỉ việc phát hành cuốn sách nhơ bẩn đó.
Thật quá đơn giản và ngây thơ! Đây không phải là những sự bông đùa chế giễu vô
thưởng vô phạt mà rõ ràng tác giả đã có ý định, có phân biệt có sắp xếp gần giống
như một tuyên ngôn chính trị. Đây là một việc làm hoàn toàn có ý thức rất
nghiêm chỉnh!"
Còn đây là ý kiến
Ban Kiểm tra Hội Nhà văn Việt Nam:
Ban kiểm tra Hội
đã thu thập tài liệu thu thập dư luận. Trưởng và Phó Ban kiểm tra Hội đã hội ý
và có ý kiến như sau:
1. Trong văn học,
những ý kiến đánh giá sự nghiệp, tác phẩm, tính cách, cuộc đời… của nhà văn đối
với nhau là việc làm bình thường, kể cả việc sử dụng các thể loại từ chính luận
đến biếm họa.
Nhà văn Xuân
Sách, như mọi người, có cái quyền mô tả chân dung nhà văn bằng thể loại do tác
giả lựa chọn và những tác phẩm ấy cũng phải chịu sự thử thách của thời gian và
bạn đọc.
Tuy nhiên từ xưa
đến nay những thể loại bình luận đánh giá dưới hình thức giai thoại, thơ chân
dung, chơi chữ, châm biếm thường chỉ được lưu hành dưới hình thức truyền miệng
và được sàng lọc dần. Cái gì hay phản ánh đúng bản chất của sự vật thì còn lại.
Điều này đã thành tập quán trong lịch sử nước ta. Trên thế giới thì lại khác, ở
những nước phát triển, việc biếm họa chân dung từ nhà văn đến chính khách là việc
bình thường.
(…)
Rõ ràng tác giả
và nhà xuất bản đã rất thiếu thận trọng trong việc cho ấn hành cuốn CDNV.
Cái hại do thực
tế khách quan việc ấn hành cuốn sách trên đã gây tai tiếng không đáng có cho một
số nhà văn, gây nghi ngờ phần nào đối với cả một loạt tác phẩm và thậm chí cả một
nền văn học gắn với một thời kỳ lịch sử vẻ vang của dân tộc. Nhưng cũng chưa có
căn cứ để kết luận rằng do cuốn sách mà xóa sạch thanh danh nhà văn cũng như
thành tích văn học. Những tác giả và tác phẩm một khi đã đứng được trong lịch sử
cũng như trong lòng bạn đọc thì dù phê bình có uy lực đến đâu cũng như nghệ thuật
châm biếm có cao siêu đến đâu cũng không phủ định được. Huống chi trong tập
sách này có hàng loạt bài thơ chưa được thử thách sàng lọc.
Qua hỏi chuyện
những nhà văn từng tiếp xúc với tác giả và những người chủ trương xuất bản cuốn
sách không ai cho rằng có ý đồ cho cuốn sách ra đời trùng hợp với kỷ niệm 35
năm Hội nhà văn. Đây chỉ là việc tình cờ.
Vì những lý do
trên, chúng tôi cho rằng cuốn sách không đến mức có tác hại chính trị.
Chúng tôi đã xử
lý như sau:
BCH Hội có ý kiến
với Bộ phê bình sự thiếu thận trọng của nhà xuất bản; có ý kiến phê bình với
các Hội viên phụ trách NXB. Việc đồng chí GĐ NXB gửi thư xin lỗi với tất cả các
nhà văn là cần thiết.
Riêng đối với
anh Xuân Sách, BCH Hội gửi một thư phê bình, cho việc in tác phẩm này là có hại,
yêu cầu tác giả lắng nghe ý kiến phẫn nộ của một số đồng nghiệp và nên tỏ thái
độ đúng đắn với họ.
Đề nghị các hội
viên không nên đưa việc này ra thảo luận công khai thu hút sự chú ý của quần
chúng có hại nhiều hơn có lợi.
Trưởng ban kiểm
tra Xuân Cang”
*
Xuân Sách (Tự họa)
Cô giáo làng tôi
đã chết rồi
Một đêm ra trận
đất bom vùi
Xót xa Đình Bảng
người du kích
Đau đớn Bạch Đằng
lũ trẻ côi
Đường tới chiến
công gân cốt mỏi
Lối vào lửa sởn
tóc da mồi
Mặt trời ảm đạm
quê hương cũ
Ở một cụm đường
rách tả tơi.
