Khi bài báo bước vào cuốn sách
Nhiều cuốn in lại hầu hết những bài báo vặt, hời hợt,
có bài nghiêng về sáng tác kiểu như tùy bút, giai thoại, tạp văn, hồi ức, chân
dung văn nghệ sĩ...; có bài nghiêng về phê bình kiểu như đọc sách, bàn về nghề
văn, nghề báo... Trong từng cuốn, cấu tạo lỏng lẻo, thể loại lộn xộn, bài khá
xen kẽ bài kém. Có cuốn in lại nhiều bài nói đến nhiều lĩnh vực: âm nhạc, hội
hoạ, điện ảnh…mỗi bài chỉ dài khoảng trang rưỡi, hai trang sách, ý kiến sơ sài
về các việc đã cũ. Tác giả của những cuốn sách nêu trên là những cây bút viết
văn có thể không xoàng, thậm chí một số còn là nhà văn có tiếng tăm; tuy nhiên
họ không chí thú với nghề báo, lại ham ra sách, sách lại có nơi nhận mua. Có
tác giả lại quan niệm là gom các bài vặt vào sách để tránh thất lạc, trưng ra để
độc giả biết luôn thể (!)
KHI BÀI BÁO BƯỚC VÀO CUỐN SÁCH
PHẠM ĐÌNH ÂN
Trên đại thể, báo được coi là ấn phẩm phục vụ kịp thời
đối với bạn đọc rộng rãi. Ngày hôm sau, tuần lễ sau, hầu hết người đọc đã dẹp lại
tờ báo ra từ ngày hôm trước, tuần lễ trước để sử dụng tờ báo mới... Hiện nay, khi
nhịp sống gấp gáp, khẩn trương, thì tuổi thọ của chúng thường là quá ngắn, thậm
chí có những tờ báo không xa lạ gì đối với xã hội nói chung nhưng chúng không hề
có đời sống cụ thể trong một số bộ phận bạn đọc. Bài có giá trị lâu dài không
có nhiều trên báo, nếu có, thì những bài ấy có thể sẽ vào sách. Báo chỉ được
lưu trữ ở một số cơ quan (toà soạn báo, thư viện, viện nghiên cứu, v.v…), hoặc ở
số ít gia đình có mục đích riêng. Như vậy, đối với bạn đọc rộng rãi, báo chỉ được
sử dụng một lần ở thời điểm nó ra đời.
Tái bản bài báo dưới dạng thành phần của cuốn sách
là việc làm cần thiết và đã quen thuộc. Trước kia, do nhiều nguyên nhân, việc
làm này còn chậm chạp, chừng mực; bài báo loại này chủ yếu thuộc lĩnh vực văn
chương, sách loại này phần lớn là sách văn (không kể đến, từ nhiều năm trước đến
nay, có những cuốn sách, bộ sách dày in bài đã từng công bố trên báo của những
nhà hoạt động chính trị, những vị lãnh đạo của Đảng và Nhà nước). Bước
sang thời Đổi Mới, sự ra đời rất nhiều cuốn sách tái bản bài báo thuần tuý là
báo (có thể gọi sách loại này là sách - báo) đã trở nên một hiện tượng xuất bản,
khiến bạn đọc và những người làm nghề văn, nghề báo chú ý.
Chúng tôi thấy việc xuất bản sách tái bản bài báo hiện
nay có những ưu điểm và nhược điểm sau đây.
1.
Xuất bản sách, bộ sách in lại những bài báo có giá trị
Đến những năm cuối thế kỷ XX, tuổi nghề của một số
nhà báo có tiếng tăm đã cao, nghiệp vụ của họ đã chín. Nhằm nhìn lại một đời
làm báo, họ đã soạn và cho ra mắt các cuốn sách (một tập hoặc nhiều tập, dày
hàng nghìn trang, trình bày rất đẹp) trong đó in lại các bài báo xuất sắc của
mình. Các nhà báo Hữu Thọ, Phan Quang, v.v...ở trong số trường hợp vừa nêu. Đó
là những cuốn sách quý.
Đối với các tác giả, chúng là những ấn phẩm báo chí
được tinh lọc, tái bản dưới dạng sách để tiện lưu giữ một cách tập trung, thuận
tiện và lâu dài. Đối với xã hội, chúng là những tài liệu quý, dùng để tham khảo
rất tiện lợi của bạn đồng nghiệp, sinh viên, các nhà nghiên cứu về lịch sử và
nghiệp vụ báo chí.
Không ít bài báo ấy trở thành những tác phẩm báo
chí, mang đầy đủ tính mẫu mực nghề nghiệp. Ngoài ra, còn có sách tập hợp bài của
một số nhà báo chưa thuộc lão thành hoặc thành tựu nghề nghiệp chưa nhiều. Chất
lượng những cuốn sách này không đồng đều.
2.
Xuất bản sách là báo, không phải văn, của các tác giả sáng tác văn học.
Nhiều cuốn in lại hầu hết những bài báo vặt, hời hợt,
có bài nghiêng về sáng tác kiểu như tùy bút, giai thoại, tạp văn, hồi ức, chân
dung văn nghệ sĩ...; có bài nghiêng về phê bình kiểu như đọc sách, bàn về nghề
văn, nghề báo... Trong từng cuốn, cấu tạo lỏng lẻo, thể loại lộn xộn, bài khá
xen kẽ bài kém. Có cuốn in lại nhiều bài nói đến nhiều lĩnh vực: âm nhạc, hội
hoạ, điện ảnh…mỗi bài chỉ dài khoảng trang rưỡi, hai trang sách, ý kiến sơ sài
về các việc đã cũ.
Tác giả của những cuốn sách nêu trên là những cây
bút viết văn có thể không xoàng, thậm chí một số còn là nhà văn có tiếng tăm;
tuy nhiên họ không chí thú với nghề báo, lại ham ra sách, sách lại có nơi nhận
mua. Có tác giả lại quan niệm là gom các bài vặt vào sách để tránh thất lạc,
trưng ra để độc giả biết luôn thể (!)
3.
Xuất bản sách biên soạn, sưu tầm, tuyển chọn.
Sách này có
hai loại đáp ứng hai nhóm bạn đọc. Những bạn đọc làm khoa học, bạn đọc là nhà
giáo, sinh viên, v.v. dùng loại sách được làm công phu, có cuốn còn được gọi là
sách công cụ. Bộ sách tuyển chọn và giới thiệu Nhà văn, tác giả và tác phẩm do
nhiều tác giả làm, nhà xuất bản Giáo dục công bố, đến nay đã ra mắt được gần bốn
chục cuốn, là một ví dụ.
Loại sách thứ hai phục vụ bạn đọc rộng rãi hơn, ở đó
gom gộp các bài báo lại, sắp xếp có hệ thống ở một mức độ nhất định. Nhiều cuốn
loại này được làm một cách vội vã, tùy tiện. Không ít cuốn xào đi xào lại bài
này bài khác ở những cuốn đã in trước. Nhiều cuốn sách biên soạn, sưu tầm, tuyển
chọn loại này giống như sản phẩm hàng chợ do người chủ biên hoặc đầu nậu thực
hiện.
Như vậy, hiện tượng bài báo từ báo vào sách có ưu điểm
là đã tái bản được những bài báo có giá trị lâu dài, khẳng định lại bằng cách tập
hợp chúng lại thành một chỉnh thể (ít ra là theo ý tưởng của tác giả), “sách
hoá” chúng, giúp cho việc lưu giữ, nghiên cứu thêm thuận tiện. Nhược điểm là có
rất nhiều bài báo không đủ tiêu chuẩn để “sách hoá” mà vẫn được thực hiện. Những
cuốn sách như thế không cần lưu lại cho đời sau bằng cách xuất bản trong khuôn
khổ thiết chế Nhà nước như thế.
4.
Nên có loại “sách” không cần nhà xuất bản
Vấn đề đáng bàn là ở chỗ: sách không sai, không xấu
(tức là không phạm luật) nhưng không chiếm được sự cảm tình của số đông bạn đọc,
hoặc bạn đọc không có nhu cầu tiếp cận. Muốn bớt đi những cuốn sách như thế thì
không có cách nào khác là mỗi tác giả cần nghiêm khắc với chính mình, cần có
lòng tự trọng, cần nêu cao tinh thần trách nhiệm đối với xã hội và bạn đọc.
Nếu tác giả không nhìn trước ngó sau, chỉ làm vì
chính bản thân mình thôi, thì chắc chắn sách kém chất lượng vẫn mãi mãi được xuất
bản. Các nhà xuất bản cần nghiêm túc hơn khi cấp phép hoặc biên tập đối với những
cuốn sách gom các bài báo lẻ như thế.
Phải chăng, đánh máy các bài báo, có kèm theo chú
thích xuất xứ rồi đóng thành quyển để lưu giữ, truyền bá hợp pháp trong những
nhóm bạn đọc nào đó mà tác giả cần tiếp cận, là một hình thức xuất bản nên làm?
Làm như vậy, tác giả vẫn công bố lại được một cách tập trung, cùng lúc những
bài báo tâm đắc của mình mà không bị ai chê trách, bởi vì “cuốn sách” ấy do tác
giả tự làm chứ không thông qua nhà xuất bản.
Những “cuốn sách” ấy không nằm trong hệ thống sách
xuất bản như xã hội đang quan niệm, nó không phải là ấn phẩm văn hoá thuộc quy
phạm hành chính Nhà nước. Trên cả nước đang lưu hành hàng triệu bản luận văn cử
nhân, thạc sĩ, luận án tiến sĩ dưới hình thức đánh máy (sao chụp rồi nhân bản)
được đóng như sách khổ lớn, đó sao? Vì một số lý do mà nhiều luận văn, luận án
có chất lượng học thuật vẫn tồn tại ở dạng đóng quyển photocopy.
Nguồn: Văn Nghệ Công An
Tags: Góc nhìn