Chúng ta chưa có một văn hóa đọc sách đúng nghĩa,
chúng ta còn mải vui chơi và nhậu nhẹt, mải mê kiếm tiền hoặc lo thi cử, trả
bài, hoặc đọc sách rồi cũng không biết áp dụng vào đâu vì không có môi trường học
thuật, môi trường tương tác, ứng dụng và phát triển. Chúng ta tiêu thụ chất
có cồn nhiều gấp 30 lần so với số tiền đầu tư vào sách vở và tri thức – trung
bình người Việt bỏ ra 1 USD để mua sách trong một năm, và con số này là 30 USD
cho việc mua bia, rượu để uống. Và nhờ đó, số sáng chế, phát minh được
công nhận của chúng ta ở mức khiêm tốn khó thể nào tưởng tượng nổi: so với thế
giới thì chỉ bằng 1/3 của Thái Lan, 1/11 của Malaysia, 1/30 của Singapore,
1/1.240 của Hàn Quốc.
Văn
hóa đọc: Văn hóa của nếp sống văn minh và của một xã hội có nhận thức
TÔN MINH
Chúng ta có thể đi đến nhận định ngay rằng, văn hóa
đọc của người Việt Nam gần như chưa có, hoặc có nhưng chưa đủ tầm mức để được
đánh giá theo đúng hàm nghĩa của văn hóa đọc. Tại sao lại dùng ngôn từ trên để
nói về việc đọc của người dân trong xã hội chúng ta? Bởi lẽ, văn hóa, tức là một
loại hoạt động có ý thức và trở thành một nét đặc trưng trong cuộc sống ở một mặt
hoặc lĩnh vực nào đó, khi đó thì các hành vi có định hướng này mới trở thành một
phạm trù mang tính văn hóa của con người. Vậy nên, “cái sự đọc” ở đây được xem
xét và giải quyết với góc nhìn là một hoạt động phổ biến hoàn toàn có tính chủ
đích và được lựa chọn có tính nguyên tắc nhất định.
Chúng ta thử dẫn chiếu tới việc đọc của người dân
trong xã hội chúng ta qua một ví dụ thống kê cụ thể như sau: trung bình người
Việt đọc khoảng 0.8 cuốn sách trong một năm. Trong khi người Malaysia đọc 10 cuốn/năm.
Người Singapore đọc 14 cuốn/năm. Người Nhật đọc khoảng 20 cuốn/năm. Và người
Israel (Do Thái) đọc 60 cuốn/năm. Nhìn vào những con số trên ta có thể thấy được
rằng tình trạng đọc sách (tài liệu) của người Việt là vô cùng thấp so với các
quốc gia trong khu vực cũng như châu lục.
Chúng ta có thực sự thiếu sách để đọc hay không? Cần
khẳng định ngay rằng, chúng ta không thiếu sách để đọc, đặc biệt là các đầu
sách mang tính tinh hoa của thế giới về kinh tế, triết học, chính trị, luật
pháp, công nghệ, thiên văn hay văn học nước ngoài. Chúng ta đều đã dịch và
xuất bản rất nhiều cuốn sách hay, phong phú và với hàm lượng tri thức cao từ lịch
sử cho tới hiện tại. Tuy nhiên, lượng sách có tri thức chuyên môn cao, hoặc những
cuốn sách mang tính phổ quát, có tính giáo dục và khai sáng thì hầu như lại ít
được tìm đọc. Ví như có những đầu sách thực sự góp phần thay đổi nhận thức
của nhân loại lại chỉ được xuất bản vài trăm hoặc nhiều là một đến hai nghìn cuốn
và chúng được nằm rải rác ở các nhà sách chỉ ở một vài vùng nào đó chứ cũng
không đến được những khu vực khác trong cả nước.
Nhìn vào các thống kê và thực trạng nêu trên thì rõ
ràng rằng chúng ta đã thực sự bỏ qua và không biết tiếp thu, khai thác và cuối
cùng là cải tạo các tri thức của nhân loại. Thử hỏi, một đất nước mà “lười đọc”
đến như vậy thì sẽ tiếp nhận tri thức của nhân loại bằng cách nào và sẽ tìm
tòi, sáng tạo ra cái gì cho đất nước, cho thế giới? Mà nếu đã không đọc thì
chúng ta như một người mù đi đường, hoặc như thầy bói xem voi khi đứng trước
các sự kiện, các biến đổi của sự vật, hiện tượng trong cuộc sống. Và những người
thiếu tri thức đúng đắn và toàn diện thì thường không thích tranh luận hoặc
không có đủ khả năng tranh luận về một vấn đề nào đó. Và như vậy họ càng trở
nên khép kín trong trạng thái tri thức tù túng và thụ động của mình. Họ sẽ bị bỏ
lại trong chặng đường và tiến trình phát triển tri thức vô cùng của nhân loại.
Chính Karl Marx đã trả lời con gái mình khi được hỏi:
“Công việc mà cha yêu thích nhất?”. Ông trả lời ngắn gọn: “Lục tìm trong sách
báo”. Nhà bác học Edison thì nói: “Thế giới chính là sách. Ngừng đọc sách là ngừng
tư duy. Và ngừng tư duy chúng ta trở thành kẻ tầm thường”. Ông Bill Gates thì
luôn dành ra thời gian khoảng một tuần chỉ để đọc sách dù công việc có bận rộn
đến đâu đi chăng nữa. Những đúc rút từ những danh nhân nêu trên là những lời nhắc
nhở và khuyên nhủ đúng đắn nhất về giá trị của việc đọc sách không ngừng.
Thế giới tự nhiên và tất cả các tri thức, kinh nghiệm,
phát minh, những bài học, những dự đoán, những tư tưởng của các thế hệ của nhân
loại từ lịch sử cho đến hiện tại đã được viết lại và thu nhỏ vào trong những cuốn
sách. Vậy nên, việc đọc sách thực chất là đang nghiên cứu về chính thế giới tự
nhiên và đào bới kho tàng tri thức nhân loại, từ đó có những đánh giá, phân
tích, kiểm chứng và nhờ vậy có thể khai phá ra những tri thức mới hoặc có thể
bác bỏ một luận điểm hay trường phái cũ. Đó chính là cách thức mà thế giới đã vận
hành theo từng nấc thang để đi lên trong tiến trình phát triển không ngừng của
mình.
Vậy một quốc gia lười đọc sách tức là lười học hỏi
thì lẽ dĩ nhiên là người dân của quốc gia đó không đủ tri thức để tiếp nhận những
biến chuyển của xã hội hiện tại và của thế giới đem lại, chứ chưa bàn đến việc
chúng ta sẽ phát minh hay tìm ra được giá trị mới nào cho nhân loại. Chúng ta
chỉ đi thừa hưởng các tri thức của nhân loại còn chưa xong thì không thể đủ nền
móng để chung tay xây dựng tri thức chung của thế giới này được.
Nước Nhật, từ thời Minh Trị cách đây một thế kỷ rưỡi,
đã tiếp thu tri thức của nhân loại từ phương Tây - trung tâm văn minh và có nhiều
cuộc cách mạng mang tính khai sáng của thế giới - bằng cách dịch các cuốn sách
tinh hoa và đem về giáo dục cho người Nhật Bản. Họ có hẳn một chương trình
khuyến học và khuyến đọc tới mọi người dân của xứ sở mặt trời mọc. Và vì thế đất
nước họ đã phát triển vượt bậc về khoa học công nghệ, về tư tưởng, triết học,
kinh tế và luật pháp. Từ đó nước Nhật đã trở thành một cường quốc không chỉ
của châu lục mà còn là của thế giới. Hàn Quốc cũng theo bước chân của người Nhật
để đem nền giáo dục đó về xứ sở Kim Chi và biến một Hàn Quốc nghèo nàn bên sông
Hàn trở thành một con rồng châu Á với những bước phát triển thần kỳ, kể cả
trong lĩnh vực khoa học và công nghệ cũng vươn tầm ra thế giới.
Đất nước Israel, nơi của người Do Thái với đặc tính
thông minh nhất thế giới, đóng góp phân nửa các sáng chế, phát minh làm thay đổi
nhận thức và điều kiện sống của con người trên trái đất, có mức đọc sách đáng
kinh ngạc và đứng đầu toàn cầu về chỉ số đọc sách tính trên đầu người. Họ có đức
tin tôn giáo mãnh liệt vào đức Chúa trời, bên cạnh đó họ tâm niệm rằng, chỉ có
đọc sách mới mang lại cuộc sống hạnh phúc thực sự cho mình. Khi một xã hội lười
đọc sách thì cũng sẽ trở thành một xã hội trống rỗng và dẫn đến nhiều nhận thức
sai lệch. Và như vậy thì không thể nào xây dựng được quốc gia cường thịnh, tự
do và vững mạnh.
Sự phát triển là nhờ vào sự xung đột các tri thức
khách quan. Và từ xung đột ta có những cuộc tranh luận để hoặc là phủ bác, hoặc
là bổ khuyết và tìm ra tri thức mới. Và từ các tri thức đầy đủ và hoàn thiện
này, chúng ta mới có thể tìm ra những phương cách để biến chúng thành những
chính sách pháp luật, giáo dục hữu ích hoặc tạo ra thành phẩm thiết thực và có
hiệu quả trong cuộc sống, đem lại sự văn minh và thịnh vượng, tốt đẹp cho người
dân thừa hưởng.
Đọc sách là một văn hóa khi việc đọc phải là một hoạt
động thường xuyên và phải là việc có lựa chọn rõ ràng để hướng tới những nhận
thức cao hơn - đó là thay đổi nhận thức của chính bản thân và đem ra cải tạo xã
hội, thúc đẩy phát triển nhận thức của con người nơi chúng ta sống. Chứ
không phải chỉ là hành vi cầm những cuốn sách lên đọc một cách hời hợt, để trả
bài, để thi cử và để rồi quên mất nội dung sách viết gì, hoặc ngược lại – lại
quá miệt mài vào việc đọc những loại sách chỉ để làm con người ta mụ mị, yếu đuối,
lệch lạc về lối sống hoặc để đi lừa bịp thiên hạ, những người ít (có cơ hội) đọc
sách.
Việc đọc phải có chọn lọc, ngày càng phải chọn lựa
những cuốn sách có mức độ và hàm lượng tri thức cao hơn, sâu hơn những vấn đề
đã đọc trước đó. Và chúng ta cần tránh những cuốn sách, tài liệu có tính chất
xâm hại nghiêm trọng vào phẩm hạnh con người, có tính phân biệt về vùng miền,
tôn giáo, sắc tộc hoặc những cuốn sách mang nội dung dung tục, thô thiển. Những
cuốn sách không mang thông tin tri thức, không kích thích tư duy, không mang
tính cải biến tâm hồn hoặc nhận thức của người đọc thì chúng ta nên tránh xa và
cần loại bỏ chúng trong cuộc sống.
Chúng ta chưa có một văn hóa đọc sách đúng nghĩa,
chúng ta còn mải vui chơi và nhậu nhẹt, mải mê kiếm tiền hoặc lo thi cử, trả
bài, hoặc đọc sách rồi cũng không biết áp dụng vào đâu vì không có môi trường học
thuật, môi trường tương tác, ứng dụng và phát triển. Chúng ta tiêu thụ chất
có cồn nhiều gấp 30 lần so với số tiền đầu tư vào sách vở và tri thức – trung
bình người Việt bỏ ra 1 USD để mua sách trong một năm, và con số này là 30 USD
cho việc mua bia, rượu để uống. Và nhờ đó, số sáng chế, phát minh được
công nhận của chúng ta ở mức khiêm tốn khó thể nào tưởng tượng nổi: so với thế
giới thì chỉ bằng 1/3 của Thái Lan, 1/11 của Malaysia, 1/30 của Singapore,
1/1.240 của Hàn Quốc. Vì vậy, chúng ta cần phải nhìn lại chính mình, thay vì
vào quán nhậu hay tìm trò giải trí giết thời gian, hãy đi tìm những cuốn sách
và làm đầy chúng hơn lên trong khung gỗ nhà bạn. Con cái bạn cũng sẽ được thừa
hưởng khối tài sản tri thức này của thế giới mà bạn mang lại cho chúng.
Nguồn:
An Ninh Thế Giới Cuối Tháng