Chủ đề ca ngợi hòa bình, phản đối chiến
tranh của tác phẩm chân thực đến nghiệt ngã này không hợp khẩu vị nhà cầm quyền
Đức lúc ấy. Những kẻ bảo thủ giận giữ vì thái độ anh hùng hóa của tác giả đối với
những người lính đảo ngũ. Cũng vào thời điểm đó Hitler đang tập hợp lực lượng.
Hitler tuyên bố Erich Remarque
là người Pháp gốc Do Thái tên là Kramer ( đọc ngược mấy chữ Remarque). Erich Remarque khẳng định: “Tôi không phải là người
Do thái. Tôi là một người lính yêu hòa bình!”.
Ngay
những nhà văn thần tượng trong thời trẻ của Erich như Stefan Zweig và Thomas
Mann cũng không thích tác phẩm này của Erich
Remarque.
Thomas Mann còn biểu lộ giận dữ vì sự ồn ào quanh tên tuổi Remarque, vì tính thụ
động chính trị của nhà văn. Khi “Phía tây không có gì lạ” được xét tuyển để
trao giải Nobel đã có ý kiến cho rằng Erich
Remarque
ăn cắp bản thảo của một đồng đội chết trận; rằng ông là kẻ phản bội tổ quốc; rằng
sự nổi tiếng của ông là rẻ tiền, là ngẫu nhiên, là tình cờ...
ERICH REMARQUE TRONG NHỮNG NGÀY GIÔNG BÃO “PHÍA TÂY KHÔNG CÓ GÌ LẠ”
Nếu tôi nhớ không nhầm thì tất cả những tác phẩm văn chương của nhà văn Đức- Erich
Remarque như “Chiến hữu”, “Ba
người bạn”, “Khải hoàn môn”, “Một thời để yêu, một thời để chết”, “Đài
tưởng niệm của bầy
diều hâu gẫy cánh”, “Bóng tối thiên đường”… đều đã được dịch qua tiếng
Việt. Và điều này lạ hơn, ngay từ thuở bom rơi đạn nổ (1964-1975) người đọc
phía Bắc đã được tiếp cận với những cuốn
tiểu thuyết đậm tính chất phản chiến của nhà văn như “Phía Tây không có gì lạ”,
“Ba người bạn”, “Khải hoàn môn”…
…Vào
năm 1943, theo bản luận tội của
tòa án phát xít tại một nhà tù ở Berlin, Elfrida Sold- chị thợ may 43 tuổi đã
bị hành quyết. Chị bị kết tôi “đã tuyên truyền một cách cuồng tín cho kẻ thù”.
Một trong những kẻ luận tội thét lên: “Ả
này nói rằng những người lính Đức chỉ là những tấm bia thịt sống. Nước Đức nhất
định sẽ thất bại. Rằng ả sẵn sàng bắn vào giữa trán Hiller”. Trước tòa và ngay cả
trước giá treo cổ,
Elfrida luôn tỏ ra không hề run sợ.
Hai
mươi nhăm năm sau tên tuổi Elfrida Sold được đặt cho một đường phố tại Osnabruck,
quê hương chị. Người anh cả đồng thời cũng là người anh trai duy nhất của Elfrida
Sold chính là nhà văn Erich Remarque.
Remarque là họ Pháp. Cụ tổ của Erich Remarque
là người Pháp, một thợ rèn, sinh tại Prussi, không xa từ biên giới Pháp-Đức và
đã lấy một cô gái Đức làm vợ. Erich Remarque chào đời vào năm 1898 tại Osnabrucka.
Cha của nhà văn là một người thợ đóng sách. Con của một người cha như vậy thì mọi
con đường dẫn đến trường trung học đều đóng chặt trước mặt chú bé Erich Remarque.
Nhưng Erich Remarque lại sinh ra trong một gia đình theo đạo Thiên chúa. Bởi lẽ
đó Erich Remarque được nhận vào học tại một trường sư phạm Thiên Chúa giáo. Chàng trai đọc
nhiều, yêu thích sách của Dostoievsky, Thomas Mann, Goeth, Prust, Zweig… Vào năm 17 tuổi Erich Remarque
đã bắt đầu viết. Chàng trai tham gia nhóm văn học “Những ước mơ” do một nhà thơ
địa phương chủ trương.
Nhưng
vị tất chúng ta biết tới tên tuổi của nhà văn Erich Remarque hôm nay, nếu vào năm 1916 ông
không bị gọi vào lính. Nếu đơn vị của ông không chiến đấu ở nơi tiền duyên.
Erich Remarque đã sống dở chết dở với ba năm sống dưới làm mưa đạn. Erich Remarque
đã cõng nhiều chiến hữu tới trạm xá quân y. Và bản thân ông cũng đã mang ba vết
thương ở tay, chân và trên cổ.
Sau
chiến tranh cựu binh
nhì Erich Remarque xử sự như một gã khùng điên, chuốc lấy tiếng xấu từ miệng thế.
Anh chàng mang lon trung úy, trên ngực đeo huân chương Thập tự sắt, dù anh lính
cựu này chưa bao giờ được tặng thưởng huân chương. Tiếp tục trở lại trường
cũ, Erich Marque dấy lên phong tráo nổi loạn của nhóm sinh viên- cựu binh do
anh ta cầm đầu. Sau khi tốt nghiệp, Erich Remarque trở thành thầy giáo, dạy tại các ngôi trường
làng, nhưng việc khởi nghiệp của anh không mấy vui vẻ, thành đạt vì “anh không
có khả năng hòa hợp với những người xung quanh”, vì “phong cách khệnh khạng ta
đây”. Tại ngôi nhà của cha mình, Erich Remarque tự thiết kế lấy một gian mang hình
tháp, tại đấy anh ta vẽ vời, chơi đàn dương cầm, tập tọng với ý định cho in những
sáng tác đầu tiên (sau này, vì ngượng Erich Remarque cho mua lại tất cả những tập
sách ông đã viết, đã cho xuất bản).
Không
sống nổi bằng nghề gõ đầu trẻ ăn lương, Erich Remarque bỏ nhà ra đi. Thoạt đầu
Erich Remarque sống bằng nghề buôn bán bia mộ, sau chuyển sang làm việc ở một tờ
báo quảng cáo. Chàng trai sống một cuộc đời phóng đãng, săn đuổi các bóng hồng,
kể cả những mệnh phụ giàu sang nhất. Anh uống như hũ chìm. Nhãn rượu Kabalos mà
ta biết được qua các tác phẩm của nhà văn chính là thứ rượu mà những năm tháng
này Erich Remarque ưa thích nhất.
Vào
năm 1925, Erich Remarque tới Berlin. Tại đây, con gái của ông chủ tờ tạp chí
danh tiếng “Thể thao trong tranh minh họa” say mê Erich Remarque. Cha mẹ cô gái
phản đối cuộc hôn nhân của hai người. Nhưng
như sự bù đắp, Erich Remarque được trao chức Tổng Biên tập của tờ tạp chí. Chả
bao lâu sau Erich Remarque kết
hôn với Yuta Jambon, một vũ nữ mắt to tròn, thân hình gầy guộc vì mắc sơ nhiễm
lao. Yuta Jambon chính là nguyên mẫu trong một số tác phẩm văn học của
Remarque, trong số đó có cuốn tiểu thuyết “Ba người bạn”.
Là
nhà báo tại thủ đô, Erich Remarque xử
sự hầu như muốn quên phắt đi “cuộc sống bần hàn” xưa kia. Phục sức sang trọng,mang
kính một mắt, cùng với bà vợ Yuta Jambon xem hết buổi hòa nhạc này, tới vở kịch
khác, ăn trưa ăn tối tại những khách sạn đắt tiền. Bỏ rất nhiều tiền ra để mua
các danh tước tiếng tăm, kết thân với những tay đua xe nổi tiếng… Vào năm 1928, Erich
Remarque cho xuất bản tiểu thuyết “Bến đỗ trên đường chân trời”. Theo lời của một
trong những người bạn ông thì cuốn sách này chỉ dành kể về “những chiếc lò sưởi
sang trọng nhất và những người đàn bà đẹp”.
Rồi bỗng nhiên nhà văn
ưa thích hào nhoáng, nổi trội ấy như bỗng nén hơi thở, chỉ cần 6 tuần lễ đã viết
xong một tác phẩm về chiến tranh-
cuốn
tiểu thuyết “Phía tây không có gì lạ” ( sau này Erich Remarque cho rằng đây là “cuốn sách tự
nó hình thành”).
Ông lưu giữ bản thảo 6 tháng không giao cho nhà xuất bản. Và tự ông cũng không
biết rằng ông vừa viết xong một tác phẩm chủ yếu và xuất sắc nhất trong cuộc đời
mình.
Điều
này cần biết thêm, một
phần bản thảo của tiểu thuyết “Phía tây
không có gì lạ” Erich Remarque
viết tại căn hộ người bạn gái
của ông- nữ
diễn viên Leni Riefenstahl, lúc đó đang không có công ăn việc làm. Năm năm sau,
khi những cuốn sách của Remarque bị thiêu hủy trên các quảng trường, Rifenstam
trở thành một đạo diễn phim tài liệu, tác giả của bộ phim nổi tiếng “Khúc
khải hoàn của ý chí” phong thánh cho Hitller và chủ nghĩa Quốc xã. (Nữ đạo diễn này vẫn sống
mạnh khỏe đến tận hôm nay và mới đây xuất hiện ở Los Angeles- Mỹ. Nhóm người sủng ái Leni
Riefenstahl đã tổ chức kỷ niệm sinh nhật lần thứ 95 của bà , trao cho bà huân
chương. Đương nhiên việc này làm bùng nổ lên những cuộc biểu tình phẫn nộ của
nhiều tổ chức người Do Thái ở Mỹ và trên thế giới… ).
Nước
Đức chiến thắng, “Phía
tây không có gì lạ” của Erich Remarque trở thành một
hiện tượng gây chấn động. Chỉ trong vòng một năm, sách bán hết tới 1,5 triệu bản. Từ năm
1929 trên toàn thế giới sách được in tại 43 nhà xuất bản, được dịch sang 36 thứ
tiếng… Vào
năm 1930 tại Hollywood, bộ phim quay theo cuốn tiểu thuyết này được trao giải
Oscar. Đạo diễn phim 35 tuổi, là người gốc Ucraina tên là Lev Milstein, ở Mỹ nổi
tiếng với tên khác là Lewis Milestone.
Chủ
đề ca ngợi hòa bình, phản đối chiến tranh của tác phẩm chân thực đến nghiệt ngã
này không hợp khẩu vị nhà cầm quyền Đức lúc ấy. Những kẻ bảo thủ giận giữ vì
thái độ anh hùng hóa của tác giả đối với những người lính đảo ngũ. Cũng vào thời
điểm đó Hitler đang tập hợp lực lượng. Hitler tuyên bố Erich Remarque là người Pháp
gốc Do Thái tên là Kramer ( đọc ngược mấy chữ Remarque ). Erich Remarque khẳng định: “Tôi không phải là người
Do thái. Tôi là một người lính yêu hòa bình!”
Ngay
những nhà văn thần tượng trong thời trẻ của Erich như Stefan Zweig và Thomas
Mann cũng không thích tác phẩm này của Erich
Remarque.
Thomas Mann còn biểu lộ giận dữ vì sự ồn ào quanh tên tuổi Remarque, vì tính thụ
động chính trị của nhà văn.
Khi
“Phía tây không có gì lạ” được xét tuyển để trao giải Nobel đã có ý kiến cho rằng
Erich Remarque ăn cắp bản thảo
của một đồng đội chết trận; rằng ông là kẻ phản bội tổ quốc; rằng sự nổi tiếng
của ông là rẻ tiền, là ngẫu nhiên, là
tình
cờ..
Sách
và phim mang tới cho nhà văn những khoản tiền lớn. Ông bắt đầu sưu tầm những bức thảm quý và
những bức tranh của các họa sỹ theo trường phái ấn tượng. Sự bận rộn, căng thẳng
của cuộc gom tích này đã dẫn Erich Remarque
tới mấp mé tình trạng rối loạn thần kinh. Vẫn như trước đây ông uống rất nhiều.
Vào năm 1929 cuộc hôn nhân giữa nhà văn và vũ công Yuta Jambon đổ vỡ vì những cuộc
xung đột thường xuyên giữa hai người. Năm sau ông thực hiện một quyết định, sau
này được coi là rất đúng- nghe theo lời khuyên của một trong những người đàn bà
ông yêu, một nữ diễn viên- Erich Remarque
đã mua một biệt thự tại phần đất của Thụy Sỹ.
Và ông cho chở toàn bộ sưu tập tranh, thảm của ông tới đó.
Tháng
Giêng năm 1933, hôm trước ngày Hitler lên cầm quyền, một người bạn của nhà văn
gửi cho ông bức thư chuyển tay gồm mấy chữ sau đây: “Hãy nhanh chóng ra khỏi
thành phố”.
Erich Remarque ngồi vào xe ô
tô phóng thẳng sang Thụy sỹ. Vào tháng
5-1933 bọn phát xít mới nổi
lên cho gom sách “Phía tây không có gì lạ” đem đốt tại các quảng trường vì “cuốn
sách này đã phản bội lại những người lính trong Thế chiến thứ nhất” và “tác giả của nó
không bao lâu nữa sẽ bị tước quyền công dân Đức”.
Sự
tồn tại giữa ồn ào, ầm ĩ ở Berlin của nhà văn được thay bằng cuộc sống êm ả,
tĩnh lặng tại Thụy sỹ, gần thành phố Askon.
Erich Remarque than thở vì cảm
thấy mệt mỏi. Vẫn như trước đây ông uống nhiều dù sức khỏe đã có chiều đi xuống.
Nhà văn mắc bệnh phổi và đã có biểu hiện run tay…
TÔ HOÀNG
( theo “ Luận chứng & Sự kiện” –LB Nga )