Gọi hội chứng loay hoay là bởi những cá nhân, phần tử trong
xã hội tham gia vào những tranh luận tìm giải pháp, tìm căn nguyên cho một vấn
nạn xã hội nào đó đều chỉ có thể loay hoay với những biện luận mang tính bóc
tách lớp vỏ bên ngoài của vấn nạn mà không cách nào có thể chạm vào cái cốt
lõi. Trong khi đó, để giải quyết, thậm chí triệt tiêu một vấn nạn, rất cần phải
đụng tới cái lõi, lôi nó ra mổ xẻ, xử lý những thành tố tiêu cực trong cái lõi
ấy, tìm ra các giải pháp tích cực nhằm hướng tới một đời sống hoàn thiện hơn. Chúng
ta có thể nhận thấy rằng trong dòng chảy thông tin, sự kiện hôm nay, có ngồn
ngộn những dữ liệu đã ập vào đời sống thường nhật và bất kỳ ai trong tất cả
chúng ta cũng không đủ khả năng để có thể hiểu thấu đáo được tất cả những dữ
liệu ấy.
HỘI CHỨNG LOAY HOAY
HÀ QUANG MINH
Chẳng ai ngờ chỉ một phát biểu của diva Mỹ Linh liên quan
đến thực phẩm bẩn-thực phẩm sạch trong một buổi hội thảo thôi lại có thể tạo
nên sóng trong dư luận đến thế. Phải thừa nhận, khi Mỹ Linh dùng hai cặp phạm
trù bẩn-sạch và rẻ-đắt để dẫn dắt vấn đề, chị đã cho thấy cái non yếu của mình
trong lập luận.
Song, không ai đòi hỏi một nữ ca sỹ phải trở thành một người
biện thuyết, lập luận giỏi như một nhà khoa học cả. Cái đáng quý của Mỹ Linh là
chị bày tỏ được sự quan tâm thực tế xã hội, đến những gì mà cả xã hội đều cảm
thấy âu lo. Và hơn nữa, chị cũng đưa ra được một vấn đề rất nóng, tương đối có
lý. Đó là để sản xuất những sản phẩm chất lượng cao, nhất thiết phải có đầu tư
nhiều hơn cả về công, của lẫn cái tâm, đặc biệt ở những ngành nghề, lĩnh vực mà
chất lượng khó có thể tỷ lệ thuận với sản lượng. Nhưng những ý kiến ủng hộ hay
phản bác lại Mỹ Linh cũng đều sa vào một tình trạng giống y như quan điểm của
chị. Đó là đa số chỉ muốn lý giải cái hiện tượng, bóc tách cái lớp áo của vấn
nạn thực phẩm bẩn chứ chưa đi được vào bản chất cốt lõi và sâu xa của nó. Và
bởi vậy, câu chuyện làm sao để có thể triệt tiêu được thực phẩm bẩn vẫn sẽ là
một nan đề của xã hội, một nan đề mà sau này, nếu có một người nổi tiếng nào đó
ngẫu nhiên khơi gợi lại, chắc chắn cuộc tranh cãi xoay quanh đó sẽ lại được tái
khởi động như những ngày qua, với những ý kiến tiếp tục bóc tách lớp áo bên
ngoài mà bỏ qua toàn bộ những uyên nguyên của nan đề ấy.
Đó mới chính là cái nan đề lớn nhất của xã hội Việt Nam hôm
nay, nan đề bao quát mọi nan đề, từ đời sống môi sinh cho tới đời sống văn hóa,
một nan đề tạo ra một hội chứng xã hội có thể gọi tên là "Hội chứng loay
hoay".
Gọi nó là hội chứng loay hoay là bởi những cá nhân, phần tử
trong xã hội tham gia vào những tranh luận tìm giải pháp, tìm căn nguyên cho
một vấn nạn xã hội nào đó đều chỉ có thể loay hoay với những biện luận mang tính
bóc tách lớp vỏ bên ngoài của vấn nạn mà không cách nào có thể chạm vào cái cốt
lõi. Trong khi đó, để giải quyết, thậm chí triệt tiêu một vấn nạn, rất cần phải
đụng tới cái lõi, lôi nó ra mổ xẻ, xử lý những thành tố tiêu cực trong cái lõi
ấy, tìm ra các giải pháp tích cực nhằm hướng tới một đời sống hoàn thiện hơn.
Chúng ta có thể nhận thấy rằng trong dòng chảy thông tin, sự
kiện hôm nay, có ngồn ngộn những dữ liệu đã ập vào đời sống thường nhật và bất kỳ
ai trong tất cả chúng ta cũng không đủ khả năng để có thể hiểu thấu đáo được
tất cả những dữ liệu ấy.
Con người vốn dĩ bất khả tri trước thế giới xung quanh và
ngay cả những nhà bác học thiên tài, điển hình là Stephen Hawking nhiều lúc
cũng phải thừa nhận rằng chính mình đã có những lúc nhận định sai, đưa ra kết
luận sai. Nhưng chúng ta lại luôn sống trong sự quan tâm, sự tò mò, thói quen
muốn đào xới các dữ liệu thời sự để thỏa mãn một nhu cầu: khẳng định sự tồn tại
của mình giữa cộng đồng.
Vì thế, chúng ta tham gia vào các quá trình giao tiếp (mà cụ
thể là tranh luận) trên các đề tài mang tính thời sự với lượng kiến thức ít ỏi.
Điều đó là hoàn toàn có thể thông cảm được bởi nó là bản năng của loài người.
Trong tiếng Hy Lạp, giao tiếp gọi là "epikoinonia" mà trong đó, "koinonia"
nghĩa là cộng đồng và "epi" là giới từ "trong".
Giao tiếp được định nghĩa là sự tương tác trong một cộng
đồng và con người luôn có xu hướng tham gia giao tiếp ngay cả khi mình chưa nắm
rõ hết mọi thông tin đủ để tự tin trong một giao tiếp như thế. Và khi không đủ
thông tin, việc chỉ bóc tách được lớp áo của vấn đề là điều dễ hiểu. Để rồi khi
so sánh giữa các bóc tách khác nhau, ta nhận ra rằng tất cả đều đang loay hoay
trên một nan đề theo cái cách chỉ cào xới cái lớp bề mặt và vẫn để nan đề
ấy tồn tại ngày càng vững chắc hơn.
Các cấp độ thông tin thường được chia thành 4 phần của 1 cái
tháp. Ở phần đáy là dữ liệu (data). Kế đến là thông tin (information) rồi trên thông
tin là tri thức (knowledge) và ở trên đỉnh là sự minh triết. Xã hội thiếu những
người có tri thức và minh triết đủ sức nặng trong quan điểm, hành động để giải
quyết nan đề sẽ dẫn tới hội chứng loay hoay của những thành phần còn lại. Chúng
ta thiếu những cá nhân đủ minh triết, tri thức và cả uy tín hiểu biết để đưa ra
đáp án khiến tất cả đều phải thừa nhận một cách tâm phục khẩu phục.
Hội chứng loay hoay kể trên thực sự đủ sức kéo chậm lại sức
phát triển xã hội bởi nó khiến con người ta dễ sa vào những tranh cãi mà bỏ quên
mất nghĩa vụ hành động. Và để giải quyết cái nan đề lớn này, chắc chắn phải có
những cá nhân tầm vóc ở các lĩnh vực khác nhau, tức là các chuyên gia, nhằm
minh định và lập trật tự trước khi các tranh luận trở nên hỗn loạn. Xây dựng
được một lực lượng chuyên gia như thế không dễ dàng chút nào, và cũng đòi hỏi
rất nhiều thời gian, đầu tư, nỗ lực cũng như phương pháp đúng đắn và chắc chắn,
nó đang là đòi hỏi cấp bách nhất hôm nay, trong khát vọng xây dựng một xã hội
tiên tiến thực sự.
