Không ai cấm bạn viết hồi ký và cũng chẳng ai cấm bạn
kiếm tiền từ việc kể lại câu chuyện đời mình trong một cuốn sách hoặc nhiều hơn
để bán cho những người quan tâm. Mới đây, khi trả lời phỏng vấn một tờ báo,
Thương Tín cho rằng mục đích anh viết cuốn hồi ký này là kiếm ít tiền để lại
cho con. Điều đó cũng chẳng có gì là sai. Thậm chí, đáng trân trọng, khi hành động
ấy thể hiện Thương Tín là một người cha có trách nhiệm. Tuy nhiên, nhìn những
thứ anh "để lại cho con" trong từng trang sách thì không đơn giản thế.
Hay đúng hơn, anh đang để lại cho con một "món quà" mà rất nhiều người
đọc nó tỏ ra ái ngại. Nhất là những câu chuyện vốn đang bị phản ứng, bị nhiều
chỉ trích gay gắt khi anh đụng chạm quá sâu vào cuộc sống của người khác. Trong
đó có những câu chuyện thực sự đã đạp lên ranh giới của sự nhân bản.
Nghệ sĩ Thương Tín: “Ăn mày dĩ vãng” hay bắn súng
lục vào quá khứ?
HOÀNG NGUYÊN VŨ
Rồi một ngày nào đó người ta sẽ không muốn nhắc đến
người nghệ sĩ kể cả khi họ còn sống. Đấy mới là bi kịch. Thông điệp từ truyện
ngắn “Kẻ giả chết” của nhà văn Dino Buzzeti làm tôi nhớ mãi và đã không ít lần
so sánh nó với một số nghệ sĩ Việt Nam. Thương Tín, với cuốn hồi ký của anh lại
một lần nữa làm tôi nhớ đến thông điệp trên. Nam tài tử một thời đang tạo ra một
cơn bão không đáng có, từ những câu chuyện vốn đang gây tò mò “ăn mày dĩ vãng”
trong cuốn hồi ký ấy.
Để
lại gì cho con?
Không ai cấm bạn viết hồi ký và cũng chẳng ai cấm bạn
kiếm tiền từ việc kể lại câu chuyện đời mình trong một cuốn sách hoặc nhiều hơn
để bán cho những người quan tâm. Mới đây, khi trả lời phỏng vấn một tờ báo,
Thương Tín cho rằng mục đích anh viết cuốn hồi ký này là kiếm ít tiền để lại
cho con. Điều đó cũng chẳng có gì là sai. Thậm chí, đáng trân trọng, khi hành động
ấy thể hiện Thương Tín là một người cha có trách nhiệm. Tuy nhiên, nhìn những
thứ anh "để lại cho con" trong từng trang sách thì không đơn giản thế.
Hay đúng hơn, anh đang để lại cho con một "món quà" mà rất nhiều người
đọc nó tỏ ra ái ngại. Nhất là những câu chuyện vốn đang bị phản ứng, bị nhiều
chỉ trích gay gắt khi anh đụng chạm quá sâu vào cuộc sống của người khác. Trong
đó có những câu chuyện thực sự đã đạp lên ranh giới của sự nhân bản.
Hầu hết trong cuốn sách là những câu chuyện tình ái,
những câu chuyện mà cả anh lẫn người chấp bút đều úp mở nói rằng sẽ mang đến một
cơn bão ngay khi sách chưa phát hành. Để rồi, sau từng trang sách, một danh
xưng mới của Thương Tín đã được thể hiện: "Người đàn ông hào hoa nhất điện
ảnh Việt" hay "Nghệ sĩ đào hoa nhất của màn ảnh Việt". Có lẽ những
người "vinh danh" Thương Tín với danh xưng đó đang nhầm lẫn về hai chữ
"hào hoa" hay "đào hoa". Bởi ở một phạm vi nào đó, thì hai
từ này đều đi kèm với nghĩa tích cực. Tuy nhiên, những cơn phiêu lưu tình ái của
Thương Tín trong cuốn hồi ký, thì đa phần không mang lại ý nghĩa tích cực như
thế.
Trong những câu chuyện tình, một Thương Tín dù những
năm tháng đầu tiên của chuyện tình cảm, là một đứa trẻ bị lạm dụng, ít
nhiều kích động lòng thương cảm, nhưng đột nhiên trong trang sách, lại trở
thành những câu chuyện gây tò mò khi anh bị lạm dụng bởi một nghệ sĩ đồng tính
và một bà "sồn sồn" mê trai trẻ. Để rồi, theo dấu từng trang sách, cuộc
đời anh lại trượt dài theo những cơn phiêu lưu tình ái. Một người phụ nữ bỏ chồng
sống "già nhân ngãi" với anh, rồi hẹn một ngày cả hai cùng vượt biển.
Anh đã ở lại, người đó và con đi để rồi họ chết trên biển. Một phụ nữ có tiền sống
cùng anh một thời gian dài. Một cô ca sĩ hơi "bản năng" sống với anh
mà không biết đến ngày mai trong hạnh phúc là gì. Những chuyện tình ái chớp
nhoáng với các nữ đồng nghiệp. Chuyện yêu đương ngắn hạn với hai nữ diễn viên
hài nổi tiếng (dù viết tắt tên nhưng ai cũng có thể biết được nữ nghệ sĩ này là
ai)…
Đấy chưa kể, có những người phụ nữ đến với anh khi
anh đang có gia đình và họ cũng đang có gia đình. Những câu chuyện kiểu
"ngoại tình" như thế đâu phải là những điều tốt đẹp để kể lại? Thậm
chí, nếu chôn vùi được thì hãy cứ chôn vùi. Bởi không phải lầm lỗi nào nói ra
cũng đều là điều tốt. Bởi có những điều, dù cho đó là sự thật, thì có nói ra
không phải ai cũng đối diện được. Và có những sự thật, thà im lặng và lãng quên
nó, còn hơn là phải nói ra.
Trong số họ, có những người được anh nêu tên thẳng,
ví dụ như "nữ hoàng ảnh lịch" Diễm My hay ca sĩ Hồng Nhung chẳng hạn.
Diễm My cũng lên tiếng bênh vực Thương Tín, tôn trọng những sự thật anh kể liên
quan đến mình. Tuy nhiên, phạm vi ảnh hưởng của cuốn hồi ký thì chắc chắn không
phải chỉ Diễm My. Bởi vì cô không đại diện cho chồng và con của cô được. Họ
nghĩ gì, họ có bị tổn thương không, đó chính là câu hỏi mà người trả lời không
ai khác, sẽ là Thương Tín.
Tất cả câu chuyện mà Thương Tín kể về các mối tình,
nhiều người thực sự thấy sốc với những chi tiết liên quan đến… phá thai. Nữ nghệ
sĩ hài H.Đ. từ Mỹ về dính dáng tình ái với anh, có thai và phá thai. Ca sĩ Hồng
Nhung thì đến… 5 lần. Trên mạng xã hội, rất nhiều người tỏ ra tức giận vì những
tình tiết này. Hầu hết họ cho rằng đó không phải là những câu chuyện đẹp đẽ gì
để mang ra kể. Người ta đặt câu hỏi, yêu thì anh cứ kể chuyện yêu, anh và người
chấp bút đưa những câu chuyện phi nhân bản như thế này vào sách để làm gì? Họ
có sống yên được với cái quá khứ đau đớn ấy mà một lần nữa anh gợi lại như bắn
súng vào họ như thế hay không? Câu hỏi ấy, người trả lời, không ai khác lại vẫn
là Thương Tín, và cả người chấp bút cho anh - bà Đinh Thu Hiền.
Bà Hiền đã lên báo trả lời phỏng vấn nhiều sau cuốn
hồi ký. Nào là biết Thương Tín đóng phim "thu nhập không cao mà cũng chẳng
để lại được gì" nên giúp Thương Tín bằng cách chấp bút để Thương Tín có được
một số tiền. Nào là có nhiều sự thật kinh hãi và làm bà Hiền "rợn người"
nhưng chỉ kể ra có từng này thôi…
Người nghệ sĩ hay bất cứ ai, khi làm ra một sản phẩm,
đều phải đặt dấu hỏi để tự hỏi mình, sản phẩm đó mang lại giá trị gì cho xã hội?
Nó có những giá trị tích cực nào, hướng thiện ra sao, chứ chưa nói đến có làm tổn
thương người khác hay không, mang đến những chân dung không đẹp và gây những ảnh
hưởng tiêu cực đến người khác hay không? Cách đây 10 năm, cuốn hồi ký của Lê
Vân thực sự gây bão. Một diễn viên trong một gia đình xứ Bắc nền nếp đã "nổ
một phát súng" khi kể lại những câu chuyện quá khứ liên quan đến những cuộc
tình của cô và câu chuyện của một gia đình nghệ thuật hàng đầu đất Bắc. Sự tổn
thương, có chăng là những người thân thiết, là những thành viên trong gia đình
nghệ thuật họ Trần của cô. Tất cả các thành viên trong gia đình, những nghệ sĩ
đất Bắc nổi tiếng ấy đều chọn giải pháp im lặng. Rồi mọi sự sục sôi có chăng
cũng đã lắng xuống. Tuy nhiên, điều đáng nói, cuốn hồi ký của Lê Vân dù nhắc đến
những nhân vật có liên quan đến tình ái và nghề nghiệp của cô, đều là những người
không được nhắc tên hoặc nhắc một cách phiếm chỉ. Nghĩa là người chấp bút và
người kể đều đã rất thận trọng, vẫn tôn trọng sự thật nhưng không làm ảnh hưởng
đến những người có liên quan. Và Lê Vân viết cuốn hồi ký để tự sám hối với mình
chứ không phải để bán cho bạn đọc một sự tò mò. Điều này khác hẳn với cuốn hồi
ký của Thương Tín, với những dòng tên (viết tắt một cách khá… dễ suy luận), với
những sự thật, đã thực sự bắn một phát súng khá nghiệt ngã vào quá khứ của chính
những con người ấy, mà phần quá khứ đó, vốn không hề nhẹ nhàng, và có thể, bản
thân những người ấy cũng muốn quên đi những điều này để sống tiếp.
Trắng
trên đen hay đen trên trắng?
Cuộc đời của Thương Tín có đáng viết hồi ký không?
Đáng lắm chứ. Cuộc đời của một nam tài tử tài năng đi lên từ khốn khó, biết bao
câu chuyện giá trị của một nghị lực lớn, vượt qua mọi thử thách để tỏa sáng
trên màn ảnh, để lại những ấn tượng vô cùng khó quên cho khán giả một thời; một
cuộc đời đầy sai lầm, vấp ngã và đứng dậy sau những vấp ngã, làm cha ở tuổi xế
chiều với những vất vả mà ở đó có cả những hy sinh của những người phụ nữ đã sống
vì anh và sống cho anh. Họ cũng cần được hiện lên với một hình ảnh đẹp và hướng
thiện hơn, vẫn chân thật và cảm động.
Cuộc đời Thương Tín là một cuộc đời đầy bão, đúng.
Nhưng đó là những cơn bão do chính anh gây ra chứ không hẳn do người khác hay
do cuộc đời gây ra cho anh. Như câu châm ngôn quen thuộc, gieo tính cách thì gặt
số phận. Và những nhân vật nữ trong cuộc phiêu lưu tình ái ấy, phần nào cũng là
nạn nhân của anh, chứ chẳng phải họ tìm đến và nhấn anh vào những tháng ngày
tăm tối của đời anh. Đưa những câu chuyện quá khứ với phụ nữ, những người đã đi
qua quá khứ yêu đương của mình ra để kể là một việc làm không mấy tốt đẹp của một
đấng mày râu, nhất là với một người vốn rất tự hào về đàn ông tính của mình. Những
câu chuyện ấy đã phần nào làm mất đi hình ảnh của Sáu Tâm, của những nhân vật vốn
đã để lại những ấn tượng khó phai mờ trên màn ảnh.
Gallego, cậu bé khuyết tật đã gây xúc động vô bờ bến
với cả thế giới bằng câu chuyện đời mình có tên "Trắng trên đen". Năm
1968, một phụ nữ Tây Ban Nha sinh đôi nhưng chỉ một đứa bé được sống. Đứa còn lại
bị dị tật não và người ta cũng nói với mẹ đứa trẻ là đứa trẻ đã chết. Đứa trẻ
đó liên tục phải sống từ bệnh viện này qua bệnh viện khác trong tình trạng…chờ
người ta đem đi chôn. Thế mà cuộc đời vẫn cho nó một đặc ân được sống, dù sống
thoi thóp qua hết trại tế bần này đến trại tế bần khác. Nó không tự lo cho nó
được với những sinh hoạt thông thường mà phải nhờ đến người khác. Trên cơ thể
nó, chỉ có đôi khuỷu tay và ngón trỏ bàn tay trái là cử động được. Nhưng, một
nghị lực phi thường đã khiến nó làm được rất nhiều điều phi thường. Ngón trỏ
bàn tay trái đã giúp nó làm quen với máy tính để rồi đến năm 2003, nó trở thành
nhà văn Gallego với tác phẩm đoạt giải viết sách bằng tiếng Nga hay nhất: “Trắng
trên đen”. Nhà văn tật nguyền viết câu chuyện đời mình để nói không với cái ác,
mang đến những sự thật cảm động xung quanh cuộc đời ông, vượt xa khỏi những câu
chuyện thật để vươn tới những giấc mơ thời đại.
Dĩ nhiên, ta không đòi hỏi điều đó ở Thương Tín, hoặc
chí ít là đặt những sự so sánh tương tự. Tuy nhiên, Thương Tín vẫn có nhiều giá
trị đẹp trên màn ảnh, nhiều câu chuyện cuộc đời được đúc kết mà ở đó, có những
vẻ đẹp lấp lánh hướng thiện nổi lên, hơn nhiều lần so với những gì anh đang thể
hiện trong cuốn hồi ký của anh. Những điều đó, chắc chắn sẽ làm Thương Tín sống
lâu hơn, và có giá trị hơn trong mắt khán giả của anh, và cả với con anh, người
mà anh muốn tặng cho con cuốn hồi kỳ này, dù được cân đong đo đếm bằng tiền.
Khi một nghệ sĩ viết hồi ký, cũng là lúc quyết định
việc anh sống tiếp hay là “chết đi” trong lòng công chúng của anh. Một cuốn hồi
ký hướng thiện với bài học nhân văn, thì sẽ khiến nghệ sĩ đó sống mãi. Nhưng những
cuốn hồi ký gây bão dư luận và bão lòng với người trong cuộc, sẽ khó quên đấy,
nhưng cũng là lúc đánh mất hình ảnh một nghệ sĩ trong lòng công chúng của họ. Khi
mà chúng ta đang phê phán một bộ phận lớp trẻ với lối sống hưởng thụ, chạy theo
những cảm xúc sớm, yêu đương sớm và có những biểu hiện đạo đức xuống cấp, thì
nay, "người một thời" cung cấp cho các em một chân dung còn "dữ
dội hơn thế nhiều" thì liệu có thể thuyết phục được các em bằng những điều
chúng ta nói?
Cuốn hồi ký Thương Tín cái cuối cùng đọng lại là cái
gì ngoài một chân dung ăn chơi, một lý lịch tình ái chằng chịt và không rõ
ràng, đạp lên nhiều ranh giới của những điều không tốt đẹp? Nhưng có lẽ, cả
Thương Tín lẫn người chấp bút còn quên đi một điều rằng, điều 22 của Luật Xuất
bản cũng như Nghị định số 111/2005/NĐ-CP về xuất bản, có những ràng buộc về những
thông tin xuất bản đụng đến danh dự, nhân phẩm và đời tư của người khác. Thương
Tín kể là chuyện của Thương Tín, nhưng khi anh viết ra, và đặc biệt là cơ quan
xuất bản, phải hiểu điều này hơn ai hết.
Nguồn CAND