Ở tận đáy sâu thăm thẳm ấy, người hát
nhạc Bolero như đang hát về hoàn cảnh, về tâm sự của chính mình và người nghe
thì cảm thấy như lòng mình được xoa dịu bằng những giai điệu, ca từ thật ngọt
ngào, sâu lắng. Một đặc tính khác khiến cho dòng nhạc Bolero được khán giả ưa
chuộng, đó là trong khi điệu Bolero nguyên thủy là loại nhạc được viết theo
nhịp 3/4, sau khi du nhập vào Việt Nam lại được viết theo nhịp 4/4. Cách chia
tiết tấu này rất phù hợp với giai điệu các bài dân ca miền Nam, hợp với làn điệu
"Vọng cổ" của âm nhạc tài tử và cải lương. Đây chính là yếu tố giúp
cho người thưởng thức "hứng khởi" mỗi khi nghe nhạc Bolerovì họ cảm
thấy nó rất thân quen, gần gũi.
KHÚC
TỰ TÌNH BOLERO
PHẠM THÁI BÌNH
Đầu thập niên 50 của thế kỷ trước Bolero du nhập vào
Việt Nam. Hơn nửa thế kỷ, dòng nhạc độc đáo này không chỉ góp phần làm thêm sự
phong phú cho nền âm nhạc nước nhà, mà nó vẫn còn hiện hữu trong trái tim của
giới mộ điệu âm nhạc.
Đôi
điều về nhạc bolero
Bolero là điệu nhảy dân tộc của Tây
Ban Nha sáng tạo bởi vũ sư Sebastian Zerezo vào năm 1780 và phát triển sang các
nước Châu Mỹ La tinh (nhất là Cuba) sau đó một thế kỷ. Có nguồn gốc từ Ma-rốc,
nó được nhảy solo hoặc nhảy đôi, với trống lắc tay, phách, đàn guitar và giọng
nói của các vũ công như phần đệm. Nguyên thủy ban đầu của điệu Bolero có tiết
tấu nhanh, mạnh và phù hợp với bước nhảy của các vũ công.
Tại Việt Nam, điệu Bolero du nhập vào miền Nam vào khoảng
thập niên 50 của thế kỷ 20, lúc phong trào tân nhạc đang phát triển mạnh mẽ.
Nhiều nhạc sĩ ở miền Nam bắt đầu sử dụng nhạc điệu phương Tây thay cho nhạc
điệu phương Đông truyền thống trong những sáng tác của mình.
Hai thập niên 60-70 của thế kỷ 20 là đỉnh điểm phát triển
thịnh hành của dòng nhạc Bolero. Với phong trào "Thời trang nhạc
tuyển", đâu đâu cũng có hiện tượng "người người hát Bolero, nhà nhà
nghe Bolero". Do vậy mà rất nhiều bản nhạc Bolero với ca từ và giai điệu
mộc mạc, bình dị được thu âm vào băng cassette hoặc đĩa nhựa và phổ biến rộng
rãi trên các phương tiện truyền thông đại chúng thời điểm lúc bấy giờ ở miền
Nam.
Âm nhạc có ba yếu tố chính đó là người
sáng tác, người biểu diễn và khán giả. Ba trụ cột đó luân chuyển theo vòng
tròn. Dòng nhạc Bolero hội đủ tương tác của cả ba yếu tố quan trọng này. Người
chơi nhạc thuộc lòng các bản nhạc, còn khán giả thì luôn hứng khởi khi hát theo
những điệu nhạc đang được ca sĩ trình bày.
Vì sao nhạc Bolero vẫn bền bỉ với thời gian?
"Ca từ giản dị, gần gũi, giai điệu nhẹ nhàng, êm ái nên
dễ được mọi người yêu thích" - đó là nhận xét của nhạc sĩ Tô Thanh Tùng,
người từng thành công với những ca khúc mang giai điệu Bolero khi nói về dòng
nhạc đặc sắc này. Nhạc sĩ Tiến Luân lại cho rằng: "Sở dĩ dòng nhạc
Bolero nó vẫn còn chỗ đứng cho đến ngày hôm nay là vì cuộc sống bây giờ hối hả,
tấp nập quá… đôi khi con người ta cần có những giây phút tĩnh lặng để thư giãn,
nghỉ ngơi. Những ca khúc thuộc dòng nhạc Bolero đáp ứng được nhu cầu đó vì tiết
điệu của nó khá chậm rãi, lời ca giàu chất văn học, ý nghĩa sâu sắc, trùng hợp
với tâm trạng của nhiều người nên nó được ưa chuộng".
Quả thật, dòng nhạc Bolero thường có giai điệu đơn giản và
trữ tình nên dễ đi vào lòng người. Nó chạm tới hoàn cảnh của số đông người
nghe, tạo cho họ một khoảng lặng như được an ủi, vỗ về bởi những đồng cảm rất
sâu và rất thực. Từ những ca khúc mang âm hưởng đồng quê như: "Gạo trắng
trăng thanh" của Hoàng Thi thơ, "Khúc ca ngày mùa" của Lam
Phương, "Lối về xóm nhỏ" của Trịnh Hưng, "Nắng lên xóm
nghèo" của Phạm Thế Mỹ… người nghe như được thấy quê hương Việt Nam luôn
yên bình, thơ mộng; cho đến những bản nhạc tự sự trữ tình như: "Hàn Mặc
Tử" của Trần Thiện Thanh, "Chuyện tình Lan và Điệp" của Mạc
Phong Linh và Mai Thiết Lĩnh v.v... hay những bản nhạc hoài niệm về ngày tháng
cũ, về thân phận cô đơn và chia ly như: "Đường xưa lối cũ" của Hoàng
Thi Thơ, "Buồn trong kỷ niệm" của Trúc Phương, "Hoa mười giờ"
của Đài Phương Trang, "Cho vừa lòng em" của Mặc Thế Nhân, "Gái
nhà nghèo" của Cô Phượng, "Sầu lẻ bóng" của Anh Bằng… là những
vần điệu tình tứ và riêng tư về cuộc đời dâu bể đa đoan. Chúng đã dìu người
nghe vào tận ngút ngàn nỗi buồn nhân thế, nhưng lại không quá bi lụy hay đẩy
cao oán hờn.
Ở tận đáy sâu thăm thẳm ấy, người hát
nhạc Bolero như đang hát về hoàn cảnh, về tâm sự của chính mình và người nghe
thì cảm thấy như lòng mình được xoa dịu bằng những giai điệu, ca từ thật ngọt
ngào, sâu lắng. Một đặc tính khác khiến cho dòng nhạc Bolero được khán giả ưa
chuộng, đó là trong khi điệu Bolero nguyên thủy là loại nhạc được viết theo
nhịp 3/4, sau khi du nhập vào Việt Nam lại được viết theo nhịp 4/4. Cách chia
tiết tấu này rất phù hợp với giai điệu các bài dân ca miền Nam, hợp với làn điệu
"Vọng cổ" của âm nhạc tài tử và cải lương. Đây chính là yếu tố giúp
cho người thưởng thức "hứng khởi" mỗi khi nghe nhạc Bolerovì họ cảm
thấy nó rất thân quen, gần gũi.
Một đặc điểm quan trọng nữa khiến cho điệu Bolero được nhiều
người yêu thích là do kết cấu phân nhịp và bố cục giai điệu trong những bản
Bolero thường tiến dẫn một cách nhịp nhàng, đều đặn, ít có những nốt cao trào
đột biến như những tiết điệu khác, nên Bolero có đặc trưng tạo ra một chuỗi
giai điệu chậm rãi, pha lẫn chút ngậm ngùi... Và những ca khúc gợi nhớ về dĩ
vãng hay tâm sự riêng tư rất thích hợp với loại tiết điệu này. Bolero vẫn tồn
tại trong đời sống tinh thần của quần chúng nhân dân còn vì nó mang đủ thứ âm
hưởng buồn não nề, thê lương, nghẹn ngào, đau đớn, tiếc nuối, ngầm chan chứa
nỗi bất hạnh…, nhưng không hề toát ra nỗi uất hận người, hận đời. Nó vẫn còn ẩn
mang một khát khao vượt thoát, một sự khoan thứ cao thượng, một sự nâng niu
trân trọng tất cả những gì quý giá còn lại, dù là mỏng manh nhất, trong những
gì bị coi là đổ vỡ, bị coi là thất bại.
Cần một sự nhìn nhận đúng đắn
Chính sự đa dạng đề tài trong dòng nhạc Bolero là một trong
những yếu tố quan trọng giúp cho ta có thể hát và thưởng thức những tình khúc
của dòng nhạc này hàng giờ liền mà không biết chán. Cũng chính sự bình dị, mộc
mạc, gần gũi ấy khiến Bolero còn có tên gọi khác là nhạc "sến".
Nếu cho rằng, nhạc Bolero là nhạc "sến", là nhạc bình dân với ý nghĩa
khinh miệt thì đó là một sai lầm rất lớn. Đem so sánh những giai điệu, những
lời ca của nhạc Bolero và dòng nhạc trẻ bây giờ, chúng ta có thể thấy rõ sự
khác biệt. Ca từ trong những bài nhạc của các nhạc sĩ: Trúc Phương, Thanh Sơn,
Tô Thanh Tùng, Mặc Thế Nhân... rất chau chuốt, chan chứa hồn thơ trong từng ý
nhạc mà những bài nhạc trẻ bây giờ hầu như không có, không đạt đến. Dù có bị
cho là "sến", nhưng ngay những lớp người sang cả cũng không giấu được
sự thích thú khi thưởng thức hoặc tự họ hát lên một bản nhạc Bolero trong một
giây phút nào đó.
Dòng nhạc Bolero như mạch nước ngầm,
di chuyển, thẩm thấu vào tận sâu thẳm đáy tâm hồn của khán giả yêu nhạc, nó đưa
họ vào thế giới thanh thản của hiện tại, đặc biệt là gợi lại muôn vàn ký ức
trong quá khứ, dù đó là quá khứ đắng cay hay mộng đẹp. Nó có chỗ đứng vững chắc
trong lòng công chúng. Trong các quán karaoke, cà phê, phòng trà, tỷ lệ nhạc
Bolero chiếm khá cao.
Một dòng nhạc, một bài hát luôn có không gian riêng và chỉ
khi thuộc về không gian riêng đó hiệu ứng mới đủ làm nên cảm thụ sâu sắc. Nếu
nhìn từ góc độ đó, không gian tình tự Bolero quả thật rất rộng và sâu. Bolero
là không gian tự sự - tự tình. Tình tự Bolero đều có sẵn trong mỗi con
người. Điệu Bolero Việt luôn là một cơn gió mát thổi qua và làm rung lên những
mạch cảm xúc của mỗi người. Rẻ tiền có, quý giá có, thô vụng có, tinh tế có
nhưng hơn hết là rất "người" và không cần che giấu.
Dù trong một thời gian dài, gần như trên các sân khấu ca
nhạc, các phương tiện truyền thông đại chúng, các ấn phẩm âm nhạc vắng bóng
những nhạc phẩm Bolero, nhưng dòng nhạc này chưa bao giờ mai một. Bây giờ, dòng
nhạc này lại được xuất hiện trong rất nhiều chương trình truyền hình như:
"Tình khúc vượt thời gian", "Sol vàng" (VTV9); "Solo
cùng Bolero", "Tình ca Việt" (THVL), "Những khúc vọng
xưa" (Kênh Today - VTC7)… Bolero đang sống lại, bừng tỉnh?
Giữa dòng nhạc Bolero và người Việt Nam luôn tồn tại lặng
thầm một mối đồng vọng mênh mông.
Nguồn: Văn Nghệ Công An