Sương Nguyệt Minh là nhà văn mặc áo lính có 25 năm cầm
bút. Anh là tác giả của bảy tập truyện ngắn, hai tập bút ký - tản văn và mới
đây nhất là tiểu thuyết “Miền hoang” được trao giải sách hay 2015. Từng là lính
trận ở biên giới Tây Nam và tham gia quân tình nguyện Việt Nam ở Campuchia, văn
chương Sương Nguyệt Minh luôn tràn đầy cảm hứng trận mạc, số phận người lính. Độc
giả cũng biết đến anh với cái nhìn sắc sảo và ngòi bút tung tẩy về tâm lý xã hội
hiện đại, về đề tài phụ nữ...
VĂN CHƯƠNG PHẢI CHẠM TỚI THÂN PHẬN CON NGƯỜI
@ “Miền hoang”
tiếp tục những trang viết về chiến tranh, với một vùng hiện thực ít được đề cập
trong văn học. Điều gì thôi thúc anh trở lại với vùng ký ức ấy?
Sương
Nguyệt Minh: Quê tôi ở xã Yên Mỹ, huyện Yên Mô, tỉnh
Ninh Bình; chỉ riêng thôn tôi sống cũng đã có ba người lính nằm lại chiến trường
Campuchia. Chúng tôi ra trận trong tâm thế “giúp bạn cũng là giúp mình”. Sau 5
năm đi bộ đội và từ chiến trường trở về quê, một người mẹ có con cùng làng,
cùng ngày nhập ngũ, cùng một đơn vị đã ôm lấy tôi nức nở: “Lúc đi thì có anh có
em, lúc về sao anh không rủ em về?”. Người anh họ ra chiến trường cùng tôi, tối
hôm trước còn ngủ với đồng đội trong hầm dã chiến ở bãi phù sa trồng bí ngô bên
sông Tonlesap, sáng hôm sau không thấy. Anh em bổ đi tìm, thấy anh nằm cách trận
địa cao xạ khoảng 200m, bị đóng một cọc vào miệng, và bốn cọc vào bàn chân, bàn
tay...
Mỗi dịp kỷ niệm ngày nhập ngũ, đồng đội gặp lại
nhau, những câu chuyện như thế cùng với lớp lớp ký ức của bạn bè thức dậy. Đồng
đội tôi cứ thúc giục, và trách tôi không viết về những năm tháng đau đớn ấy. Còn
một điều nữa, tôi có cảm giác cuộc chiến này dường như đang bị lãng quên trong
những mối lo toan cơm áo gạo tiền của cuộc sống đương đại gấp gáp. Đành rằng
chiến tranh đã qua, chúng ta phải sống với ngày hôm nay và tương lai, nhưng máu
xương của bao người ra trận thì không thể lãng quên...
@ Anh viết “Miền
hoang” dễ hay khó ?
Sương
Nguyệt Minh: Quá nhọc nhằn. Tôi đặt bút viết từ
tháng 5/2013 đến giữa năm 2014 thì xong, bản thảo lúc đầu không đầy đặn như bây
giờ. Từ bản thảo này, tôi nhận được sự chia sẻ, động viên của anh em đồng nghiệp,
bạn văn. Tôi nhận thấy nếu cứ để như thế thì sẽ lại giống, lại đi vào vết chân
của người viết văn trước. Phải mở một hướng mới lạ, khác biệt và từ một người kể
lúc đầu, tôi cho bốn nhân vật thay nhau kể. Năm điểm nhìn cuộc chiến và đời sống
khác nhau. Lúc đầu không có đề từ ở mỗi chương, sau tôi nghĩ nên có thông tin
thông tấn. Chính thông tin có tính chất báo chí thay cho đề từ lại là bối cảnh
cho nhân vật thể hiện tính cách, cá tính; đồng thời độc giả trẻ hiểu thêm về một
cuộc chiến ở ngoài biên giới. Cách làm đề từ này cũng cho tôi cảm hứng khác với
kiểu đề từ mang tính triết lý như người ta vẫn làm...
@ Có cảm giác
cuốn tiểu thuyết này, chất văn không đậm đà, nhiều dụng công... như vốn thấy ở
các truyện ngắn của anh. Một sự chủ ý hay do áp lực quá lớn của nguồn tư liệu đồ
sộ?
Sương
Nguyệt Minh: Tôi nghĩ Miền hoang là cuốn tiểu thuyết
chỉ ít chất thơ, chất trữ tình so với các truyện ngắn của tôi thôi. Đây là chủ
ý của tôi, muốn giảm thiểu sự đưa đẩy dẫn dắt rề rà, để tạo nhịp độ nhanh hơn
cho tác phẩm. Mỗi lần viết là một lần làm mới, không chỉ mình khác với người
khác, mà còn phải khác với chính mình trước đây. Có lẽ cái “tạng” của tôi phải
cựa quậy, luôn luôn thay đổi, để đa giọng điệu, đa phong cách. Miền hoang với
tôi là một bước ngoặt trong nỗ lực thay đổi ấy. Tôi vẫn thường hỏi bạn bè có đọc
được đến trang cuối cùng không? Nếu đọc đến trang cuối cùng thì nghĩa là tôi
yên tâm, còn nếu bỏ dở có nghĩa là nhà văn thất bại. Trong khối tư liệu đồ sộ
như thế, cũng phải chọn những gì rất điển hình, phục vụ cho tư tưởng tác phẩm.
Chi tiết nghệ thuật phải liên tục xuất hiện, trang nào cũng phải xuất hiện, làm
cho bạn đọc bị dẫn dụ ... “ngộp thở”.
@ Nhìn lại chặng
đường sáng tác của mình, anh tự nhận thấy tính đa giọng điệu, đa phong cách thể
hiện thế nào?
Sương
Nguyệt Minh: Giai đoạn đầu tôi viết trong trường thẩm
mỹ truyền thống với những tác phẩm như Đêm làng Trọng Nhân, Người về bến sông
Châu, Nỗi đau dòng họ, Mây bay cuối đường... Sau đó có sự thay đổi với những
bút pháp hiện thực, huyền ảo như Nơi hoang dã đồng vọng, Mười ba bến nước, Dị
Hương, hay mổ xẻ, nghĩ ngợi về các vấn đề tâm lý xã hội như tạp văn Đàn ông chọn
khe ngực sâu... Còn bây giờ là sự thay đổi các điểm nhìn, cách kể khác biệt ở
Miền hoang.
@ Từng chiến đấu
ở mặt trận, anh nghĩ thế nào về thời điểm mà người cầm bút lựa chọn để tái hiện
một phần ký ức mình đã trải qua? Khi viết về chiến tranh, người lính, anh chú
trọng điều gì nhất?
Sương
Nguyệt Minh: Tôi nhận được câu hỏi vì sao từng là
lính quân tình nguyện ở Campuchia, chiến tranh đã trôi qua mấy chục năm rồi mà
mãi đến bây giờ mới viết về những con người, sự kiện, vùng đất một thời như thế?
Nói thật là khi cuộc chiến vừa chấm dứt, nếu tôi cầm bút viết ngay thì mặc dù cảm
xúc, sự kiện còn nóng hổi nhưng chưa chắc cái nhìn đã mới mẻ, tỉnh táo, sâu sắc,
khách quan... Rất có thể vẫn sẽ là những ý tưởng cũ, cách phản ánh theo kiểu
cũ, vẫn là miêu tả những trận đánh, những chiến dịch... và dễ lặp lại người viết
đi trước. Chiến tranh lùi xa, nhà văn có thời gian để trưởng thành hơn. Nhà văn
không còn đứng ở chiến hào với một trái tim còn nguyên xúc động mà ở một vị trí
khác bao quát, bình tĩnh và cái nhìn mới mẻ hơn.
Tôi vẫn nghĩ rằng dù viết gì thì viết, cuối cùng nhà
văn vẫn phải chạm tới thân phận con người. Chiến tranh không bao giờ là mong muốn
của mọi dân tộc yêu hòa bình; nhưng nếu “kẻ thù buộc ta mang cây súng” thì vẫn
phải tiến hành chiến tranh có tổ chức để bảo vệ hòa bình, bảo vệ đất nước mình,
dân tộc mình.
@ Nhà văn
không chỉ viết bằng ký ức và cả bằng sự bồi đắp tri thức?
Sương
Nguyệt Minh: Tất nhiên rồi, để viết “Miền hoang”,
tôi đã đọc, tra cứu nhiều tài liệu về lịch sử, địa lý, văn hóa, con người
Campuchia... Mình đã từng sống và đánh nhau ở đó, nhưng không có nghĩa là điều
gì mình cũng hiểu tường tận. Đọc là một cách nhà văn luôn nâng cao kiến thức, kỹ
năng và giữ cảm hứng sáng tác... để có thể viết một cách chân thực, tự tin hơn.
@ Anh thường đọc
những dạng sách nào?
Sương
Nguyệt Minh: Tôi luôn phải đọc sách của bạn văn. Vì
có đọc của nhau thì mới biết bạn mình viết như thế nào, và để biết thời sự văn
chương nước nhà. Tôi cũng luôn đọc sách được giải thưởng. Đây là những tác phẩm
đã được chọn thông qua một bộ lọc, qua đó cũng đọc lại cái sự đọc của người
khác... (cười). Các tác phẩm kinh điển của thế giới trước đây chưa kịp đọc hoặc
các tác phẩm mới được dư luận chú ý, tôi cũng đọc; và đặc biệt không thể bỏ qua
những sách công cụ, sách lý luận văn học trong nước và thế giới.
@ Trước những
phản ứng nhiều chiều về tác phẩm mới, anh nghĩ gì?
Sương
Nguyệt Minh: Có nhiều tiêu chí để tiếp nhận, cảm thụ
một tác phẩm. Đem thước đo hệ mỹ học này để áp vào, phê phán một tác phẩm trong
hệ mỹ học khác thì khó khách quan. Tôi nghĩ những phản ứng trái chiều là chuyện
của độc giả, của nhà phê bình. Còn nhà văn sinh ra để viết. Lặng lẽ viết. Đừng
“cãi nhau” với người phê phán mình. Bản thân tác phẩm đã bảo vệ tác phẩm, bảo vệ
tác giả rồi. Mình không cần phải lên tiếng bênh vực tác phẩm của mình.
@ Anh thấy điều
gì cần thiết cho người sáng tác?
Sương
Nguyệt Minh: Trong sáng tạo, người viết chúng tôi rất
cần một cái “trần sáng tác” cao và rộng mở để cái mới, cái khác biệt xuất hiện.
Sáng tác bản thân nó đã là một áp lực tự thân của người viết và tài năng trời
cho đã là một sự chọn lọc khách quan rồi. Người viết chúng tôi biết mình phải
làm gì để tác phẩm hay mà không trái ngược với thuần phong mỹ tục dân tộc và lợi
ích của cộng đồng.
HÀ CHI
( thực hiện)
Nguồn: Phụ Nữ TPHCM