Ngày 28 tháng 11 năm 2015 này, giới văn chương,
nghệ thuật Nga kỷ niệm 100 ngày sinh (1915 -2015)
của nhà văn, nhà thơ, nhà chính luận,tác giả của nhiều vở kịch, nhiều bộ phim nổi
tiếng thời Xô Viết - Konstantin Simonov. Tác phẩm của K.Simonov đến với bạn đọc
Việt Nam ngay từ những năm đầu của thời kỳ kháng chiến chống Pháp với bài thơ “Đợi
anh về” qua bản dịch của Tố Hữu. Nhiều
cuốn tiểu thuyết của ông cũng đã được dịch qua tiếng Việt (“Những người sống và
những người chết”, “Họ
sinh ra không phải để làm lính”...) Trong
những năm kháng chiến chống Mỹ K.Simonov đã sang thăm Việt Nam, đã ghi lại dấu ấn
của chuyến đi ấy trong trường ca “Đường số 1” và kịch bản viết cho bộ phim tài
liệu “Nỗi đau khổ không của riêng ai”.
SIMONOV
HAI DIỆN MẠO TRONG MỘT CUỘC ĐỜI
TÔ HOÀNG
Sau
ngày tệ sùng bái cá nhân Stalin bị lên án, người ta đã xếp K.Simonov vào danh
sách những nhà văn trung thành với Stalin, tham gia vào việc “lên án” nhiều nhà
văn Xô Viết khác như Mikhail Zosenko, Anna Akhmatova, Boris Pasternak.., hoặc ông
thuộc phe đấu tranh gay gắt chống lại “nhóm nhà văn không tổ quốc”. Ấy thế nhưng nhờ vào vị thế là
“Vị tướng trong văn học”,K.Simonov đã cất lên tiếng nói mạnh mẽ khiến cuốn tiểu
thuyết ” Thợ cả và Margarid “ của Bulgakov được ra mắt bạn đọc. Ông bênh vực tiểu
thuyết của hai nhà văn Nga Ifid và Petrov.Chính K.Simonov cũng là người cổ súy
cho việc in tại Nga những tác phẩm nổi tiếng của Ernets Hemingwei,Arthur
Miller…Bộ phim sau này trở thành tác phẩm kinh điển của Điện ảnh Xô Viết “ Hai
mươi ngày không có chiến tranh” của đạo diễn Alesei Gherman hẳn sẽ không thể xuất
hiện trên màn ảnh nếu tác giả kịch bản của nó không phải là của K.Simonov.
Trong
chuyện cổ tích ở các nước châu Âu nhân vật thời cổ đại được khắc họa với nét
chung như sau: “Anh ta có 3 điểm yếu: quá trẻ, quá dũng mãnh, quá đẹp” . Cách
miêu tả ấy tựa như đúng với K.Simonov. Dường như ai gặp ông lần đầu, trước hết
đều bị hút hồn ngay bởi vẻ bề ngoài của ông”.
Bặt thiệp và rất đẹp trai. Một giọng đọc thơ ấm áp, mang nhiều nhạc điệu”.Nữ
văn sỹ đồng thời là người viết hồi ký nhân vật Irina Odoevtseva nhận xét như vậy.
Còn nữ cộng tác viên của tạp chí “ Thế giới mới” Natalia Bianki thì ghi lại
trong ký ức: “ Dáng thanh thoát, cử chỉ nhanh nhẹn, rất đẹp trai, xử sự lịch
thiệp theo phong cách châu Âu”. Cả hai người đàn bà này gặp K.Simonov vào năm
1946, khi ông mới 31 tuổi, tràn đầy sinh lực và đang ở độ chín của tài năng khiến
không thể một người phụ nữ nào không sao xuyến, rung động.
Còn
về lòng quả cảm? Olek Tabakov-một diễn viên sân khấu và điện ảnh nổi tiếng trong
những năm Xô Viết ghi lại những dòng này vào năm 1973: “Ông mang vẻ đẹp của một người
đàn ông điềm tĩnh, chín chắn và cứ mỗi năm mái tóc thêm ngả bạc càng như làm
tăng thêm vẻ quyến rũ và độ từng trải ở ông. Cần nói ngay ở cái dáng vẻ bề
ngoài ấy rất nhiều người muốn bắt chước ông...Còn về lòng quả cảm ư ? K.Simonov
có thừa!”. Nhà thơ Xô Viết nổi tiếng E.Evtusenko cũng nhận xét về lòng dũng cảm
của K.Simonov như Olek Tabakov.
Nhiều
chuyện có thật và huyền thoại về sự dũng cảm của K.Simonov khi ông là phóng
viên mặt trận đã được lưu truyền đến tận hôm nay. Khi cùng các chiến sỹ xông
lên trước làn đạn địch, phóng viên K. Simonov không bao giờ chịu đi lom khom.
Trong trận đánh ở Moghilev, ông cùng các chiến sỹ đã thoát ra khỏi vòng vây hỏa
lực nhiều lớp của những họng súng máy phát xít. Nhà báo, nhà văn K.Simonov đã
cùng các chiến sỹ Hồng quân nhẩy dù xuống hậu phương quân địch ở bán đảo
Kersel. Tại mặt trận phía bắc ông đã cùng các chiến sỹ trinh sát bò vào sâu
trong căn cứ của quân Phần Lan. Ông đã cùng các phi đội bay đi ném bom trong cuộc
tổng công kích vào Berlin..Dẫu thế, nhưng câu nói ở cửa miệng K.Simonov luôn
là: “Ai ở vào hoàn cảnh ấy cũng làm như tôi cả thôi ! “.
Tại
sao K.Simonov nhiều lần thành tâm ca ngợi ‘Cha đẻ của nhân dân” Stalin ? Vì sao
ông trở thành “Đứa con được cưng chiều”
của chính Stalin và bộ máy tuyên huấn chính trị vào những năm tháng đó? Vìsao
K.Simonov đã 6 lần được trao Giải thưởng Stlin về văn học, nghệ thuật ?
Vì
tính chất chính nghĩa của cuộc chiến tranh Vệ quốc chống bọn phát xít Đức
(1941-1945)? Vì tài năng tổ chức, chỉ huy cùng lòng dũng cảm của các tướng lĩnh
Xô Viết trong Bộ tham mưu chiến lược dưới quyền điều hành của Stalin? Vì chính
phẩm chất, tài năng và những cống hiến của bản thân nhà báo, nhà văn
K.Simonov?... Những câu hỏi như vậy, cho đến tận ngày hôm nay không dễ gì đã
tìm ra lời giải đáp chính xác.
Sau
khi Nikita Khrutsov lên làm chủ soái Điện Kremli, với chiến dịch lên án tệ sùng
bái Stalin, ông chủ mới này rất thích, rất muốn tỏ ra uy quyền của mình. Và một
trong những đích bắn của N.Khrutsov chính là K.Simonov.Trong một cuộc gặp gỡ giữa
những người lãnh đạo Đảng Cộng sản với các nhà văn Xô Viết, N.Khrutsov đã thô bạo
ngắt ngang lời phát biểu của K.Simonov: “ Đã qua Đại hội Đảng lần thứ 20 rồi,
sao giọng điệu của nhà văn vẫn khó nghe đến vậy nhỉ ? “. K.Simonov điềm tĩnh
đáp trả: “Thưa đồng chí Nhikita Sergheevist! Ngay một anh lái xe muốn cho xe
lùi cũng không thể làm ngay tắp lự được. Một số nhà văn loại bỏ khỏi sáng tác của
mình những gì viết về Stalin. Một số khác thay tên Stalin bằng tên Lê Nin.
Riêng cá nhân tôi, tôi đã và sẽ không bao giờ làm điều đó!”. Kết quả: K.Simonov
bị xóa tên khỏi Ban Chấp hành Hội Nhà văn Liên Xô, bị bãi nhiệm chức vụ Tổng
biên tập tạp chí “ Thế giới mới”, bị cử “ đi thực tế” về thực chất là cho đi đầy
ở Tasken, thủ đô nước Cộng hòa Uzbekistan.
Những
người gần gụi với K.Simonov kể lại rằng, vào những năm cuối đời K.Simonov hết sức
hăng hái, sốt sắng để giúp đỡ những người có tài; nỗ lực phục hồi lại tính chất
đúng đắn trong việc xem xét, đánh giá lại những tác phẩm văn chương, nghệ thuật
bị cơ quan tuyên huấn gạt vào thùng rác. Có thể ở nhà văn đã diễn ra một cuộc
sám hối..
Là một nhân vật văn học sừng sững như vậy, nhưng
theo lời con trai ông- nhà hoạt động xã hội Aleksei Simonov, K.Simonov suốt đời
phấp phỏng một nỗi âu lo cơ quan phản gián Xô Viết dò ra “ điểm đen” trong lý lịch
của mình. Bởi cha ông một vị tướng Bạch Vệ đã bị mất tích trong những năm tháng
đầu của cuộc Nội chiến; mẹ ông là con gái một dòng họ quý tộc nổi tiếng.
Simonov-
Con
cho biết, ngay từ thuở nhỏ cậu bé K.Simonov đã quen cuộc sống tại các trại lính
cùng với cha của mình. Tốt nghiệp khoa ngữ văn ở một trường đại học tại Moskva,
K.Simonov liền nhận công việc của một phóng viên chiến tranh tại mặt trận chống
phát xít Nhật ở Khakhil –Gol. Từ đây, ông trở thành một nhà báo, nhà văn đi suốt
hành trình cuộc chiến tranh 1941-1945.
Dễ hiểu rằng hình tượng người lính và cuộc sống
trận mạc của họ trở thành đề tài chính trong các sáng tác của K.Simonov. Trong
những năm đầu của cuộc chiến tranh 1941-1945, K.Simonov đã viết nhiều kịch bản
phim và kịch bản sân khấu và theo nhiều chứng nhân, những bộ phim, những vở kịch
ấy đã mang lại sự hỗ trợ cùng sức cổ súy về mặt tinh thần cho những sỹ quan và
binh lính Hồng quân
Đến năm 1959 thì bộ ba tiểu thuyết sử thi “Những
người sống và những người chết” ra đời. Và tiếp nối là những tác phẩm dày dặn
khác như “ Người ta sinh ra không phải để làm lính”…
Bài thơ “Đợi anh về” K.Simonov viết để tặng nữ
diễn viên điện ảnh Valentina Serova, người tình của ông. Bài thơ này đã trở
thành nỗi an ủi, niềm hy
vọng của những thiếu nữ, những người đàn bà Xô Viết đang có người tình, người
chồng ở ngoài mặt trận. K.Simonov cũng đã viết một kịch bản văn học theo ý tưởng
của bài thơ này và đã được dựng thành phim cùng tên tại Hãng Mosfilm sơ tán mãi
sang vùng Alma-Anta, ngay vào năm 1943.
Nhớ về người cha của mình, Aleksei Simonov luôn
nhắc lại với bạn hữu một câu nói cửa miệng: “Cả đời cha tôi luôn luôn phải thay
đổi, lúc nào cũng như buộc phải đứng trước những quyết định. Chính ở điều này
tôi hết sức kính trọng và thương yêu cha tôi!”.
( Theo “ Đời sống Văn hóa”- CHLB Nga )