Viết lại những câu chuyện vừa trải nghiệm về một mùa đại hội của Hội Nhà
văn TPHCM, nhà thơ Dương Trọng Dật, suy tư: “Tôi kinh hoàng nghĩ về con
ngựa bị bịt mắt chạy trên con đường độc đạo . Trong đầu tôi bất chợt hiện ra hình
ảnh Thị Nở liếc nhanh xuống bụng và liếc nhìn cái lò gạch cũ bỏ không. Lần đầu
tiên tôi bắt đầu nghiêm túc suy nghĩ về những vấn đề trên và tự chất vấn mình.
Có phải chúng ta quá say sưa với thành quả kinh tế mà bỏ quên ngôi nhà văn
chương? Liệu chúng ta có phải sự vô trách nhiệm của chúng ta đã làm sụp đổ một
thánh đường ? Hay chúng ta vừa là nạn nhân lại vừa là thủ phạm? Và phải làm gì
để ngôi nhà chung này không trở thành chiếu
bạc đỏ đen mà những người tử tế không ai dám lui tới tới nữa?”
CÁI CHẾT CỦA CON THIÊN NGA
DƯƠNG TRỌNG DẬT
1.
Tôi bị cuốn vào vòng quay một cách hoàn toàn bất ngờ. Nhân một cuộc gặp
trà dư tửu hậu, tôi có đề cập tới việc văn học thành phố đang đánh mất vị trí
trung tâm. Người bạn thơ lắng nghe có vẻ tâm đắc và trước khi chia tay, đưa ra
một đề xuất không biết thật hay đùa: tôi chưa nghe ai nói về điều này bao giờ,
cả trên diễn đàn của hội, cả trao đổi cá nhân. Nhưng ông nói đúng. Hay là khóa
này ông làm đi?
Ý kiến của anh làm tôi ngỡ ngàng. Trong thâm tâm, tôi chưa từng nghĩ đến
điều này. Làm đi! Nói thì dễ. Nhưng không phải chuyện bất khả thi. Có điều lạ, cũng
giống như người bạn, tôi chưa bao giờ nghe ai bàn về chuyện này trên diễn đàn
chính thức của hội. Tại sao nhỉ?
2.
Câu chuyện tưởng đã lãng quên lại được hâm nóng tại buổi tổng kết cuối
năm và trao giải thưởng của hội năm 2014. Một lễ trao giải buồn. Giải thưởng
không có tiền và người nhận giải chỉ được trao một giấy chứng nhận. Câu chuyện
qua lại có phần gay gắt hơn khi các nhà văn có chút men bia. Nhiều câu hỏi được đặt ra: kiếm vài chục triệu
đồng cho một năm giải thưởng khó hay không khó? Tại sao chúng ta chỉ biết “há
miệng chờ sung”? Lòng tự trọng của các nhà văn bị xúc phạm khi hoạt động hội quá
phụ thuộc vào bầu sữa bao cấp, vào tiền ngân sách mà thực chất là tiền thuế của
dân. Đất nước còn nghèo và đời sống đông
đảo người lao động đang quá khó khăn. Không thế sao nhà báo Trần Đăng Tuấn phải
đặt vấn đề “bữa cơm có thịt”?
Chính trong cuộc gặp, có nhiều người lại khuyến khích tôi: khóa này ông nên gánh bớt gánh nặng với
anh em.
3.
Một sự kiện khác khiến câu chuyện có vẻ như đùa thành chuyện thật. Sau một
buổi họp, người bạn tôi, đương kim lãnh đạo hội vào phòng nói là có chuyện cần
trao đổi với tôi. Sau khi khép cửa lại (phòng của tôi thường không khép cửa)
anh đề nghị tôi tham gia Ban chấp hành khóa này. Anh bảo: “Tôi đã quyết định
rút. Ông làm là phù hợp nhất. Ông là người năng động, nhiều ý tưởng,có mối quan
hệ tốt cả với xã hội và với cấp trên. Nếu ông đồng ý, tôi sẽ tiến hành các bước
theo thủ tục!”
Tôi cảm nhận được ý thức trách nhiệm và sự chân thành của anh. Tôi cười:
“Nếu ông rút thì tôi cũng có thể làm. Và làm được, miễn là được ủng hộ của hội
viên”. Cuộc trao đồi dừng ở đó. Nhưng từ
đấy cho đến khi đại hội diễn ra không thấy anh trao đổi gì thêm về vấn đề này.
Tôi cũng không hỏi lại.
4.
Một cuộc gặp khác cũng có vẻ có ý nghĩa, mặc dù đến nay tôi nghĩ mãi
cũng không hiểu ý nghĩa thực chất nó là gì. Nhân dịp 30/4, từ gợi ý của cuộc gặp
cựu thành viên báo Phụ Nữ TPHCM của nhà thơ Hà Phương và nhà văn Nguyễn Mạnh Tuấn,
tôi quyết định tổ chức cuộc gặp mặt cựu cán bộ báo Sài Gòn Giải Phóng. Tôi quyết
định tổ chức cuộc gặp này vì trong lễ kỷ niệm 40 năm báo Sài Gòn Giải Phóng, thấy nhiều người không được dự. Trước cuộc gặp,
buổi sáng, một người bạn khác ở báo Sài Gòn Giải Phóng, cũng đang là lãnh đạo Hội
nhà văn TPHCM xin gặp tôi. Anh bảo chiều anh bận không tham dự được và ở chỗ
đông người trao đổi việc này không tiện. Anh đề nghị tôi nên tham gia khóa này.
Anh nói với tôi: “Anh biết rồi đấy, tôi là người thiếu quyết đoán. Tôi cũng
không có mối quan hệ rộng rãi như anh. Tôi không thể làm người đứng đầu, chỉ có
thể làm phó thôi. Có thể tôi cũng rút…”
Chưa thật sự hiểu anh tính toán điều gì, nhưng thấy anh có vẻ chân thành,
tôi cười: “Nói thật là tôi quá nhiều việc. Nhưng nếu cần cũng có thể làm và
cũng nhiều việc để làm nếu mọi người ủng hộ!”. Trước khi anh về, tôi tặng anh tờ
báo Người Tiêu Dùng và nói: “Tôi mới làm tờ này. Một tuần nó cũng ngốn của tôi
ít nhất 2 ngày…nhưng không sao…”
5.
Tối 4/6, một nhà thơ nữ gọi điện cho tôi: “Anh đã biết gì chưa. Ban chấp
hành vừa họp xong. Người ta giới thiệu 11 người. Không có anh. Ban chấp hành cũ,
không ai rút. Tình hình có vẻ găng lắm!”. Tôi không có cái bức xúc của nhà thơ
nữ tâm huyết nọ. Ban chấp hành giới thiệu ai là quyền của họ và là chuyện rất
bình thường. Tôi trấn an theo kiểu nừa đùa nửa thật: “Ban chấp hành không giới
thiệu thì em giới thiệu!”. Nhà thơ nữ có vẻ cáu: “Anh cứ đùa. Người ta vận động
đông tây dữ lắm, anh thì cứ khơi khơi. Tình hình căng lắm, thật đấy!”
Tất nhiên là tôi biết cô nói thật. Nhưng không khơi khơi thì làm gì? Tôi
từng là Phó Chủ tịch hội nhà báoTPHCM, ủy viên BCH hội nhà báo Việt Nam, nhưng
cái cách “vận động tranh cử” hoàn toàn không giống cái kiểu người ta đang làm ở
Hội Nhà văn TPHCM. Tôi lại thuộc loại “kém năng lực” trong lĩnh vực này. Rất
may, tôi chỉ coi đây là một cuộc chơi. Mà đã là cuộc chơi thì kết cục chẳng có
gì quan trọng.
6.
Nhưng tôi vẫn phải vào trang web của Hội Nhà văn TPHCM để thẩm định
thông tin của nhà thơ nữ và xem các quý vị trong Ban chấp hành đang làm gì. Thông
tin càng làm tôi hoang mang hơn. Chắc không phải các anh không biết làm tin,
nhưng tin đưa rất mù mờ. Ban chấp hành cố tình chăng? Tôi không biết. Danh sách
11 người được giới thiệu không được công khai. Một nội dung rất quan trọng: vì
sao BCH cho ra danh sách đó và quy trình bàn bạc để lựa chọn cũng không được
công bố. Lại nữa,trong danh sách 11 người, số vị trong BCH cũ còn gần như
nguyên vẹn cũng không được thông tin. Đấy
chính là điều kinh ngạc nhất với tôi. Còn nguyên, nghĩa là các quý vị thỏa mãn
với những điều các vị đã làm? Nhiều hội viên từng chứng những giọt nước mắt VĐV
Nguyễn Thị Ánh Viên khi về đích đầu
tiên, phá kỷ lục SEA Games và đoạt huy chương vàng vì không hài lòng với chính
mình, buộc phải đặt câu hỏi: quý vị có xấu hổ khi chứng kiến hành động của cô
gái 19 tuổi? Quý vị hài lòng với nhiệm kỳ của mình? Hay còn một lý do gì khác?
Chủ nghĩa cá nhân và lợi ích nhóm? Hay các quý vị quyết tâm lặp lại thành tích nghèo
nàn của một nhiệm kỳ cũ mà quý vị đã trải qua?
7.
Có một chuyện mà tôi hơi bất ngờ. Gần ngày đại hội, một người bạn gọi
cho tôi: “Người ta đang mở chiến dịch chống ông, ông biết không?”. Tôi ngớ người,
làm sao tôi biết được. Nhưng tôi chợt hiểu ra, tôi đã bị cuốn vào vòng xoáy của
một cuộc chơi. Tất nhiên là phải nhận sự khắc nghiệt của luật chơi. Vậy họ nói
gì? Họ bảo ông cũng là ông A phẩy. Lúc tại chức có vẻ liêm khiết, nhưng bây giờ
thì nhà nọ xe kia. Tôi thở phào. Toàn là chuyện vu vơ không đáng bận tâm. Nhưng
có điều có lẽ cũng phải bận tâm. Người phổ biến thông tin lại là một thành viên
của Ban chấp hành, bây giờ đã trở thành một nhân vật chủ chốt của hội. Thông
tin đó đã được rỉ tai đến hầu khắp các hội viên thân thiết và băng nhóm của anh
ta. Có vẻ như kịch bản đang được toan tính rất bài bản.Và không sòng phẳng. Người
ta đang hướng đến việc chọn một người đứng đầu để có thể thao túng hoạt động hội theo lợi ích của nhóm mình? Tôi
chợt hiểu ra vấn đề, câu chuyện tưởng như vu vơ ấy sẽ hiện thân thành sức mạnh
của lá phiếu trong đại hội. Và nhân vật đang lan truyền câu chuyện trên thực sự
là một phù thủy cao tay. Tôi lờ mờ nhận ra bóng dáng một bàn tay đen mà nhiều
người đã cảnh báo với tôi và rùng mình. Không, có lẽ…
8.
Cuộc họp các nhà văn đảng viên không như chờ đợi của tôi. Bàn chuyện cá
nhân thì nhiều, chuyện nội dung thì ít. Tôi phát biểu một ý kiến ngắn về những
vấn đề cần thảo luận trong đại hội. Cũng không có gì ghê gớm. Tôi đề nghị đại hội
bàn bạc kỹ về việc vì sao văn học thành
phố Hồ Chí Minh mất vị trí trung tâm, không còn là nơi tập hợp của văn học toàn vùng và làm thế nào khôi phục
vị trí ấy. Vì sao văn học thành phố không nối kết được với đời sống và những vấn
đề kinh tế xã hội của thành phố, vốn là trung tâm kinh tế xã hội năng động nhất
nước? Làm thế nào để phá băng xuất bản, mở đầu ra cho văn học? Làm gì để dựng lại
cơ quan ngôn luận, tiếng nói của hội nhà văn?
Cuối buổi họp, khá bất ngờ là có một nhà văn không tên, nhưng có tuổi đến
gần và bỏ nhỏ tôi: “Ông nói như thành ủy nói vậy!” Tôi giật mình. Ô hay! Từ bao
giờ những việc tôi nói trên không phải là chuyện của hội nhà văn mà là chuyện của
đảng? Vậy hội nhà văn làm gì? Các nhà văn làm gì và đại hội sẽ làm gì? Hay sẽ
là nơi để một số vị chỉ chăm chăm tìm một
chỗ ngồi trong Ban chấp hành và… không làm gì cả.
9.
Trước khi khai mạc Đại hội Hội nhà văn TPHCM khóa 7, tôi nhận một thông
tin động trời: người ta tung tin ông được thành ủy chỉ định. Giời ạ, tôi chẳng
biết ai tung tin và tung tin để làm gì. Có điều, tôi chưa từng gặp ai trong
thành ủy về vụ này và cũng không hề có ý kiến chính thức chỉ định chọn tôi tham
gia hội nhà văn. Một thông tin thăm dò, hay đòn phép? Không biết. Tôi đã quen với
những tin tức giật gân trong những ngày này. Nhưng điều bất ngờ hình như vẫn
còn ở phía trước…
Và không cần chờ đợi lâu. Đại hội mở màn trong sự khủng bố tinh thần với
những ngôn từ không giống ai của các nhà văn dành cho nhau, cái mà một nhà văn
nói là đấu tố theo kiểu cải cách. Tôi run lên khi nghe những ngôn từ đao to búa
lớn, những mạt sát mang tính thóa mạ cá nhân ở giữa nơi thánh đường của chữ
nghĩa và chợt rùng mình. May thay một số ý kiến tâm huyết sau đó đã làm loãng
cái không khí đặc quánh của đại hội. Nhưng có vẻ quan tâm của các đại biểu lại đang
hướng về một phía khác.
10.
Đại hội tiếp tục vào buổi chiều thiếu vắng khá nhiều đại biểu. Đại hội nghe
báo cáo và thảo luận về việc sửa đổi điều lệ. Nhiều ý kiến trao đổi về vấn đề
này. Có điều lạ, dường như chẳng ai quan tâm đến những vấn đề của văn học thành
phố Hồ Chí Minh, những vấn đề cốt tử của hoạt động hội trong nhiệmkỳ tới. Giữa
giờ, ra uống nước, tôi bắt gặp nét mặt buồn của một nhà văn trong ban kiểm phiếu.
Anh nắm tay tôi: “Buồn lắm anh ơi! Em kinh hoàng khi mở những là phiếu. Người
ta gạch không thương tiếc, hình như không màng đến ý thức trách nhiệm, có lẽ chỉ
để dồn phiếu cho người phe mình. Em ngửi thấy mùi lợi ích nhóm!”
Tôi không dám lạm bàn về ý kiến của nhà văn trên. Ngửi mùi, có nghĩa là mới
căn cứ vào giác quan thứ 6, chưa có cơ sở đề kết luận. Nhưng số phiếu công bố sau
đó khiến nhiều người phân vân. Người cao
phiếu nhất là vị BCH cũ, nắm trong tay phương tiện thông tin của hội, một người
mà nhiều nhà văn khảng định với tôi rằng, đã điều khiển toàn bộ hoạt động phía
sau đại hội, người đã tán phát những thông tin như đã nói trên. Nếu đúng như
các bạn tôi nói thì anh hoàn toàn không
vô tình. Và nếu vậy, tôi xin ngả mũ trước những tính tóan chính xác đến từng
milimet của anh một “hậu sinh khả úy”. Và tôi cứ nghĩ vu vơ: kết quả này có mùi
lợi ích nhóm, hay không nhỉ?
11.
Kết quả công bố sau đó không làm mọi người ngạc nhiên. Điều bất ngờ là
nó đúng y boong kết quả mọi người đã dự đoán trước đó. Một sự ngẫu nhiên chăng?
Có lẽ không. Một người bạn ngòi cạnh rỉ tai tôi: một kịch bản hoàn hảo. Rồi anh tần ngần nói
thêm: giá ông đừng phát biểu trước đại hội
thì hay hơn. Sao vậy? Vì không được lòng nhiều người. Tôi mỉm cười. Mà tôi đã
nói gì nhỉ? Tôi nói đến việc đổi mới cơ chế hoạt động hội để dứt khởi bầu sữa bao cấp, khỏi phải ăn bám vào tiền thuế của
dân. Tôi nói đến việc đưa các nhà văn về các vấn đề trung tâm của đời sống kinh
tế xã hội thành phố Hồ Chí Minh. Tôi nói về việc mở đầu ra cho văn học. Tôi nói
về việc khôi phục tờ báo của hội…
Vậy tôi nói sai à? Không sai, nhưng nhiều người không thích vì khó ai
làm được. Ban chấp hành có thể không thích. Đúng vậy? Nhưng còn đại hội, các
nhà văn? Nếu không thích những điều tôi đã nói trên thì các nhà văn đáng kính của
tôi thích gì và muốn gì, tôi thật sự không hiểu.
12.
Sau cuộc họp Ban chấp hành mới tôi lập tức nhận được thông tin. Người gọi
điện nói với tôi: Ban thường vụ đúng y tróc dự kiến của em. Anh thấy người ta
hoạt động tài tình chưa. Thường vụ gồm 2 cũ,1 mới và toàn là BCH cũ.
Toàn cũ? Có phải ý chí thật của đại hội không? Dự đại hội có 215 hội
viên trên tổng số 415 hội viên. Nghĩa là mới chỉ hơn quá bán một chút. May là
còn hơn mấy phiếu để có thể đại hội. Còn 200 hội viên khác ở đâu? Điều này nói
lên điều gì? Ngoài số yếu sức khỏe, có phải các nhà văn, trong đó đa phần là những nhà văn
c ó tên tuồi, quá chán ngánvới hoạt động của Hội nhà văn TPHCM? Hay mọi người tẩy
chay? 130, thậm chí 140 là bao nhiêu trong tổng số hội viên nhà văn thành phố,
và đa số này là đa số gì? Một nhà văn từng nói với tôi: cần gì bầu. chỉ cần đại
hội đủ 100 nhà văn được kết nạp trong khóa vừa rồi, cộng thêm các nhà văn thân
hữu, họ nắm chắc phần thắng trong tay. Một thông tin chưa được kiểm chứng. Một
nhà văn khẳng định, khi phát phiếu bầu số người dự đại hội không đủ 208, vì trước
khi phiếu phát ra người bỏ về đã rất đông. Một nhà văn khác nói với tôi, khi bỏ
phiếu có người cầm một lúc mấy chục phiếu trong tay. Có phải đó chính là lý do
mà một nhà văn ít tên tuổi có số phiếu cao nhất nhì đại hội? Một chi tiết hài
hước hơn: Một phóng viên đến tham dự để đưa tin, cũng cho biết mình được phát một
phiếu bầu…
Nhưng đó là ý chí đại hội, ý chí của đa số, có người bảo vậy. Không, nói
cho đúng thì đó là cái đa số, của cái đa số chưa áp đảo trong hơn 400 hội viên.
Dẫu sao thì cũng là đa số. Dân chủ là tối cao. Có điều, nếu đó là ý chí của đại
hội, thì vănhọc thành phố chẳng biết sẽ đi về dâu? Vũ như cẩn? Có lẽ. Và như vậy,
5 năm sau, các nhà văn sẽ lại ngồi với nhau, than cái câu cũ rích từ thời
Napoleong còn mặc quần thủng đít: biết rồi,
khổ lắm, nói mãi. Nhưng cần gì nhỉ. Miễn
là…
13.
Có một chi tiết thú vị: trong ngày đại hội thứ hai, một thành viên BCH mới
lên diễn đàn công bố rất hồn nhiên: tôi
đang làm osin cho vợ thì được gọi đến làm thư ký đại hội và…trúng vào Ban chấp
hành. Liệu đấy có phải ý chí của đại hội không? Xin quý vị rút ra câu trả lời.
Riêng tôi, tôi cứ ngồi nghĩ mãi về sự sụp đổ của một thánh đường, về cái chết của
con thiên nga. Tôi chỉ chợt tỉnh ra khi một người bạn vỗ vai: ông ngây thơ lắm.
Người ta không chỉ tính chuyện cho hôm nay mà bắt đầu tính chuyện cho 5 năm
sau. Là gì? Không hiểu thật à? Là chức chủ tịch… cho khóa 8. Gì nữa? Đảng viên
ư? Sao ông vẫn ngu lâu thế? Thành đảng viên thì mấy hồi? Người ta có hẳn một chi bộ…
Tôi nghe giọng khinh bạc của người bạn mà toát mồ hôi. Nhưng không thể
không tin. Bởi những dự đoán của anh trước đại hội là hoàn toàn đúng. Tôi kinh
hoàng nghĩ về con ngựa bị bịt mắt chạy trên con đường độc đạo . Trong đầu tôi bất
chợt hiện ra hình ảnh Thị Nở liếc nhanh xuống bụng và liếc nhìn cái lò gạch cũ
bỏ không. Lần đầu tiên tôi bắt đầu nghiêm túc suy nghĩ về những vấn đề trên và
tự chất vấn mình. Có phải chúng ta quá say sưa với thành quả kinh tế mà bỏ quên
ngôi nhà văn chương? Liệu chúng ta có phải sự vô trách nhiệm của chúng ta đã làm sụp đổ một
thánh đường ? Hay chúng ta vừa là nạn nhân lại vừa là thủ phạm? Và phải làm gì
để ngôi nhà chung này không trở thành chiếu
bạc đỏ đen mà những người tử tế không ai dám lui tới tới nữa?
Sài Gòn ngày nhà báo 2015