Thật bất ngờ đối với những
đồng nghiệp và bạn bè khi họ hay tin Nguyễn Hữu Nhàn sẽ lấy vợ lẽ. Tất nhiên là
anh sẽ sống cùng lúc với cả hai bà. Ai cũng kêu lên anh phạm Luật Hôn nhân.
Nhưng anh không sợ vì người vợ cả của anh không kiện và chấp nhận chuyện này.
Anh đã thỏa thuận trong gia đình như thế. Mọi người đều chia sẻ với tình yêu của
anh, nhưng không thể và tất nhiên, các ban ngành, tổ chức Đảng lên án. Nguyễn Hữu
Nhàn không chịu, cứ sống với hai bà vợ như thường. Không ngờ khi anh trở thành ủy
viên thường vụ Hội Văn nghệ Phú Thọ, phụ trách đặc san Sáng tác mới, năm 1975,
thì câu chuyện lấy vợ hai của anh được khui lại như một sự kiện bất thường. Mọi
người đang nghĩ cách xử lý vụ việc, với thái độ thật “đao to búa lớn”, thì bất
ngờ Nguyễn Hữu Nhàn nộp đơn xin rút khỏi Ban Chấp hành Hội.
NGUYỄN HỮU NHÀN GIỮA NHỮNG
HỆ LUỴ KHÔN LƯỜNG
VƯƠNG TÂM
Hẹn hò mãi rồi tôi cũng có
dịp lên Việt Trì gặp nhà văn Nguyễn Hữu Nhàn. Gặp ông, tôi muốn xác nhận một điều:
chuyện ông khi mới 12 tuổi lấy cô vợ lên 8, thì ông mím môi, vẻ mặt đần ra, còn
đôi mắt đục mờ ở tuổi 75 như ẩn chứa bao điều tâm sự. Ông nói, mình là nạn nhân
của tệ tảo hôn xưa còn rớt lại ở quê hương. Và biết bao hệ lụy của đời ông cũng
bắt đầu từ đó…
1.
Chuyện trục trặc đầu
tiên là cậu bé Nguyễn Hữu Nhàn thường bị bạn bè cùng lớp học chế giễu, trêu chọc.
Ngượng ngùng và chán chường, đồng thời cũng mệt mỏi vì chuyện ứng xử trong gia
đình, nên khi vừa tốt nghiệp cấp II, Nguyễn Hữu Nhàn quyết định đi học lớp
trung cấp tài chính kế toán, coi như một dịp thoát ly gia đình để đi làm.
Nói là vậy, tuy không có
tình cảm gì với người vợ vì tuổi còn nhỏ quá, nhưng dần dà khi tới tuổi mười
tám, đôi mươi hai người cũng có tới hai mặt con. Nguyễn Hữu Nhàn coi đó như một
nghĩa vụ cho xong với gia đình, vì người vợ này được lấy về chủ yếu lo toan
công việc nhà và chăm sóc bố mẹ mình. Từ đó chàng trai Nguyễn Hữu Nhàn chỉ việc
tung tảy làm ăn bên ngoài và nuôi mộng văn chương của mình. Bởi lẽ khi mới 15
tuổi, Nguyễn Hữu Nhàn tình cờ được đọc những tác phẩm văn học của Mác-xim
Goóc-ky và của nhà văn Nguyên Hồng, với nhiều cảm xúc đặc biệt và luôn luôn ám ảnh
tâm hồn mình.
Sau đó vừa đi làm ở Ban Kiến
thiết của thành phố Việt Trì, Nguyễn Hữu Nhàn vừa viết truyện ngắn, không ngờ
tác phẩm đầu tiên Cô gái ươm bèođược in trên báo Phú Thọ. Sự khích lệ đó càng
làm cho Nguyễn Hữu Nhàn nỗ lực tiếp tục ước mơ của mình. Rồi những bài báo,
truyện ngắn khác được ra đời, cho đến khi Nguyễn Hữu Nhàn quyết định nộp hồ sơ
xin đi học lớp bồi dưỡng viết văn khóa III do Hội Nhà văn Việt Nam chiêu sinh,
năm 1968. Có thể nói thời điểm này là cái mốc quan trọng và có tính đổi đời của
một cây bút tỉnh lẻ khi được tiếp xúc, học tập với những lớp nhà văn nổi tiếng.
Cùng lớp với Nguyễn Hữu Nhàn, còn có những cây bút trẻ hồi đó như Nguyễn Trí
Huân, Nguyễn Phan Hách, Trần Nhật Thu, Lê Điệp, Trần Tự, Hồng Nhu…
Dần dần vài năm sau, Nguyễn
Hữu Nhàn đã trưởng thành và là một cây bút có triển vọng chuyên viết về đề tài
nông thôn, với tập truyện ngắn Chuyện làng Giành, xuất bản 1975. Và cũng trong
thời gian này anh rời khỏi Ban Kiến thiết tỉnh, chuyển công tác, khi được mời
vào Ban Vận động thành lập Hội Văn nghệ Vĩnh Phú, cùng với nhà thơ Nguyễn Bùi Vợi
và nhà văn Cao Khắc Thùy.
Nhưng thật bất ngờ đối với
những đồng nghiệp và bạn bè khi họ hay tin anh sẽ lấy vợ lẽ. Tất nhiên là anh sẽ
sống cùng lúc với cả hai bà. Ai cũng kêu lên anh phạm Luật Hôn nhân. Nhưng anh
không sợ vì người vợ cả của anh không kiện và chấp nhận chuyện này. Anh đã thỏa
thuận trong gia đình như thế. Mọi người đều chia sẻ với tình yêu của anh, nhưng
không thể và tất nhiên, các ban ngành, tổ chức Đảng lên án. Nguyễn Hữu Nhàn
không chịu, cứ sống với hai bà vợ như thường. Không ngờ khi anh trở thành ủy
viên thường vụ Hội Văn nghệ Phú Thọ, phụ trách đặc san Sáng tác mới, năm 1975,
thì câu chuyện lấy vợ hai của anh được khui lại như một sự kiện bất thường. Mọi
người đang nghĩ cách xử lý vụ việc, với thái độ thật “đao to búa lớn”, thì bất
ngờ Nguyễn Hữu Nhàn nộp đơn xin rút khỏi Ban Chấp hành Hội.
Lẽ dĩ nhiên sau đó, Nguyễn
Hữu Nhàn vẫn sống với bà vợ lẽ, rồi chuyển sang làm việc tại Phòng Xuất bản thuộc
Sở Văn hóa Phú Thọ. Nhiều người nói ông gàn khi giũ bỏ sự nghiệp vì đàn bà;
nhưng lại có người khen ông thế mới là yêu, sẵn sàng hy sinh cho hạnh phúc. Có
người chê ông dại vì bỏ bao công sức tạo dựng công danh, chỉ vì tự ái mà vứt bỏ
tất cả. Còn ông lại nghĩ khác, ông muốn rời khỏi chốn thị phi, bon chen để tập
trung vào việc sáng tác, thế thôi.
Quả vậy, sau khi rời khỏi Hội,
năm 1976, ông mải mê viết cuốn tiểu thuyết đầu tay Dốc Nắng (NXB Thanh niên –
1984). Ngay lập tức, cuốn tiểu thuyết này trở thành hiện tượng của văn đàn, tạo
dựng cái tên Nguyễn Hữu Nhàn, một tác giả của những câu chuyện về nông thôn có
phong cách mới lạ.
2.
Tưởng mọi chuyện xuôi
chèo mát mái từ đó, với một tác giả thành danh của đất Tổ, nhưng với bản tính
trung thực và kiên định đôi khi mọi người cho là ngang ngạnh, hoặc không thức
thời nên nhà văn Nguyễn Hữu Nhàn không ít phen lao đao, với nhiều sự cố xảy ra.
Ông kể có đận khi chuyển
sang phụ trách Hội Văn nghệ Dân gian Phú Thọ, hồi đầu những năm1980, ông suýt bị
cho về hưu sớm chỉ vì không chịu làm đề xuất xây dựng trụ sở Hội. Người ta rỉ
tai sẽ có màu, nhưng ông cho là Hội Văn nghệ dân gian có ít người; lúc đó chỉ
có ông và nhà văn trẻ Nguyễn Tham Thiện Kế, nên không cần trụ sở to để làm gì cả.
Phí! Thế là một số người muốn xây dựng phát điên vì mất miếng ăn, nên hùa nhau
tìm cớ đuổi ông về vườn. Nhưng chẳng lẽ lại lấy cớ chống lệnh trên, chỉ vì chuyện
không chịu xây nhà cho mình. Không có lý nào như vậy được. Vậy là ông vẫn ở lại
làm việc và ngồi nhờ ở một cái phòng bỏ không bấy lâu nay, với danh vị Hội trưởng
Hội Văn nghệ Dân gian tỉnh Phú Thọ. Vậy mà có người vẫn chê ông là đồ gàn, cho
dù sau hơn 30 năm đến nay, trụ sở đó vẫn không được xây dựng, chỉ vì chưa cần
thiết mà thôi.
Lại có phen ông bị kiểm điểm
vì cho xuất bản sách Bút Tre có vấn đề tế nhị, khi ông còn làm ở Phòng Xuất bản,
Sở Văn hóa. Trong cuốn sách sưu tầm có những câu hài hước gây ảnh hưởng không tốt
về tư tưởng, nhưng lại không phải của Bút Tre, vậy người biên tập và xuất bản
phải làm kiểm điểm và chịu kỷ luật. Một không khí nặng nề ngỡ như tai họa sẽ ập
xuống đời ông. May thay, chính nhà thơ Bút Tre lúc đó, cũng đang đương nhiệm một
chức trách ở tỉnh không hề có ý kiến phản đối và chỉ cho đây là việc cần lưu ý
rút kinh nghiệm. Bởi ông cho là thơ của mình đã được dân gian hóa, tạo nên một
xu thế tích cực và có tác dụng đấu tranh và xây dựng một nếp sống mới, một tư
tưởng lành mạnh. Thế là nhà văn Nguyễn Hữu Nhàn thoát nạn. Vậy mà vẫn có người
cho là tay Nhàn này thâm, có khi sáng tác ra mà không ai biết, lại đổ cho là
thơ dân gian nhặt được.
Nếu kể ra thì nhà văn Nguyễn
Hữu Nhàn có nhiều chuyện ngang lắm, nhất là những chuyện đi viết bài ở cơ sở,
hay các hợp tác xã. Khi cấp trên phán xét đây là một hợp tác xã đầy rẫy những
tiêu cực như Hợp Thịnh chẳng hạn, nhưng khi xuống khảo sát mà ông không thấy thế,
với quan sát và theo dõi của mình, ông lại nhận định ngược lại. Thế là ông
trung thực viết đúng như thực tế, rồi cho in báo trung ương hẳn hoi để bảo đảm
tính khách quan và chịu trách nhiệm về những đánh giá của mình. Những chuyện
như thế hay xảy ra và ông thường bị vu cho là chống lại lãnh đạo chỉ vì cái
thói ngang ngạnh, chẳng giống ai.
Lại có chuyện. Ông là người
hay đi về các nơi khó khăn xa xôi trong tỉnh, với vai trò nghiên cứu và sưu tầm
văn hóa Dân gian, nên ông thuộc mọi phong tục tập quán văn hóa của đồng bào các
dân tộc ít người. Chính vì thế có lần làm một bộ phim truyện Gió thổi qua rừng,
ông đã bị người ta kiện về chuyện dám đưa chuyện “ngủ thăm” của dân tộc Dao lên
màn ảnh, với ý đồ câu khách, chứ hủ tục đó không còn nữa. Bộ phim đã bị cấm chiếu.
Câu chuyện sau đó được nêu ra khá nghiêm trọng Nếu tác giả bịa đặt sẽ phải chịu
trách nhiệm với vấn đề chính sách của người dân tộc thiểu sô,ë nghĩa là án kỷ
luật đã chờ sẵn. Nhưng sau khi lên “phúc tra” thực tế tại nơi người Dao Tiền
sinh sống ở Phú Thọ, thì người ta mới hay, bộ phim rất được người Dao ở đây
thích thú, vì đã phản ánh đúng những phong tục tập quán của họ, tại Hợp tác xã
Xuân Sơn, thuộc Vườn quốc gia Xuân Sơn, Phú Thọ. Sau đó bộ phim được chiếu đi
chiếu lại trên màn ảnh truyền hình. Còn ông thì chỉ nheo mắt cười…
Chưa hết, còn có chuyện ông
đến hợp tác xã Vinh Tường, huyện Thanh Sơn, một nơi xa xôi vào loại nghèo và
khó khăn nhất tỉnh viết bài. Ông mô tả tỉ mỉ con đường bộ, dài 10 km, vừa xa vừa
tồi tệ, phải vừa đi vừa mò đường, cả ngày trời mới vào đến nơi mọi người sinh sống.
Rồi nữa, ông còn viết cả những vất vả khó tưởng tượng nổi về đời sống và nếp
sinh hoạt lạc hậu của đồng bào thiểu số, chỉ vì con đường khổ ải đã ngăn cản họ
giao lưu với xã hội bên ngoài. Đến mức có thanh niên tâm sự nếu ai được một lần
đi phố huyện, thì coi như cuộc đời mình đã có chuyến đi sang Mỹ vậy. Khi bài
báo hoàn thành ông định đưa cho in lên báo, thì ông chủ tịch xã đã gọi điện xin
đừng cho in bài báo đó nữa, sợ xấu mặt lãnh đạo xã. Lập tức nhà văn ra điều kiện,
ông sẽ không cho in bài báo với điều kiện là xã phải làm ngay con đường cho bà
con đi lại giao lưu, làm ăn với các bản xã xung quanh để thoát cảnh nghèo. Và
thế là chỉ năm sau con đường vào hợp tác xã hoàn thành. Hỏi về chuyện đó, ông
thấy rất vui và cười tươi như hoa, nom trẻ hẳn ra…
Đang ngồi trò chuyện với
tôi bên ấm trà, bất ngờ ông giở tập san Đất Tổ ra khoe, ông mới lên Sơn La và
phát hiện ra có Vũ Thị Bích Thủy, một cây bút trẻ viết truyện ngắn rất có triển
vọng. Ông đã mang về cho in ở tạp chí. Hiện ông vẫn đang làm biên tập phần văn
xuôi của tạp chí và là Ủy viên Ban Chấp hành Hội Văn nghệ Phú Thọ; và là Chi hội
trưởng Chi hội Nhà văn Việt Nam ở Phú Thọ. Rồi ông nhẩn nha đọc cho tôi nghe một
đoạn truyện ngắn Cánh hoa bạc của Bích Thủy. Giọng ông hiền hòa, chậm rãi theo
nhịp điệu câu văn uyển chuyển và giàu cảm xúc của một người con gái miền núi.
Ông rất vui vì được những bạn viết đồng hành chia sẻ. Nhưng dường như tôi lại
đang nghe chính ông tâm sự về mình, một đời văn gắn bó với người nông dân miền
núi. Cho dù lắm truân chuyên, nhưng không bao giờ chán nản, ông mải miết đi, mải
miết viết, với cách nhìn hóm hỉnh, lạc quan với cuộc đời, suốt hơn nửa thế kỷ
qua.
Phùng Gia Lộc người nhỏ thó, ốm yếu, gầy gò; nước da xanh xám, thở lúc nào cũng nặng nhọc, khò khè suốt ngày vì bị hen suyễn nặng… Thế nhưng, bên trong con người có bề ngoài mảnh khảnh ốm o ấy lại luôn là một tấm lòng nồng hậu, một tinh thần sục sôi chống lại cái ác, không chịu được sự bất công, ngang ngược của bọn quan lại, cường hào mới… Giai đoạn quyết liệt nhất, sau khi đăng “Cái đêm hôm ấy đêm gì”, Phùng Gia Lộc phải trốn ra Hà Nội… Tôi vẫn nhớ như in cái cảnh về quê của Phùng Gia Lộc sau những ngày trốn tránh. Vợ anh chạy từ đâu về không biết, mặt mày hốt hoảng, tất tả, tiêu điều không khác gì chị Dậu trong Tắt đèn ngày trước. Mấy đứa con ngơ ngác, lạ lẫm trước đoàn khách xe pháo, hàng hóa lềnh kềnh đầy một khoảng sân đất trước nhà. Nhà anh xiêu vẹo hơn nhà chị Dậu…
Khi xe Vũ xuống dốc cầu qua địa phận xã Ngọc Châu thì phải dừng lại, vì chiếc xe tải phía trước thắng gấp để tránh hai phụ nữ đèo nhau bất chợt vượt qua mặt vào mép đường. Cũng vừa lúc đó phía sau xe Vũ có một chiếc xe tải lớn chở than của một công ty ở thị xã Hòn Gai (Quảng Ninh) do tài xế Nguyễn Công Thành lái, chạy với tốc độ lớn xuống dốc cầu, không kịp thắng đã lao đâm vào phía trái đuôi xe của Vũ. Bị tác động bởi một lực quá lớn, vợ chồng Doãn Châu ngồi sau lái xe ngã bổ vào thùng xe, còn vợ chồng Quỳnh - Vũ và con trai Quỳnh Thơ ngồi bên phải bị hất tung lên khỏi xe rơi xuống mặt đường.
Tôi rất ngạc nhiên khi tôi vừa đưa mấy bài viết lên trang, có kẻ đã nhắn vào điện thoại tôi: “Câm mồm đi thằng già!”. “Muốn ăn bánh ô tô không?”. Trên mạng xã hội, xuất hiện một số người xuyên tạc, thóa mạ, cho là tôi kích động chiến tranh rồi vu đòn chính trị. Kỳ lạ vậy …
Báo Dân Việt đưa tin: “Chiều 3.3, bà Nguyễn Phương Hằng, Phó Tổng giám đốc Công ty Du lịch Đại Nam , cho biết chính thức kiện ông Minh Diện vì cố tình xâm phạm đời sống riêng tư và bịa đặt nhằm làm nhục người khác. Ngoài ra, ông Minh Diện còn bị tố không có văn hóa và hủy hoại danh dự người khác không phải riêng với vợ chồng ông Huỳnh Uy Dũng - bà Nguyễn Phương Hằng ( ảnh bên ) mà kể cả một số cá nhân. Bà Nguyễn Phương Hằng cho biết: “Ông Minh Diện đã lôi kéo một số người nhằm phá hoại khu du lịch Đại Nam đang hoạt động. Tôi tin luật pháp nghiêm minh sẽ trừng trị thích đáng những kẻ chuyên đi phá hoại cuộc sống bình yên của người khác”. Được biết, ông Minh Diện đã có nhiều bài viết đăng trên blog B. liên quan đến một số cá nhân và gần đây ông Minh Diện có bài viết “Ân oán còn lâu”. Theo vợ ông Huỳnh Uy Dũng, bài viết toàn là những chuyện bịa đặt, hư cấu nhằm bôi nhọ, xúc phạm nhân phẩm và vu khống, phá hoại hạnh phúc gia đình vợ chồng ông đồng thời phá hoại hoạt động sản xuất kinh...
Ngụy biện hay lỗi ngụy biện (fallacy) trong thảo luận và trình bày ý kiến là một vấn đề nghiêm trọng, xảy ra trên bình diện đại số đông người Việt, không chỉ ở cả dân thường mà kể cả các vị có bằng cấp, học thức, hot bloggers hay như từ cách lý luận báo chí trong nước vốn là một núi ngụy biện. Ngụy biện (fallacy) nguy hiểm hơn, còn khiến người nhiễm phải nó có một lối tư duy suy nghĩ và phân tích vấn đề sai lệch. Người càng ít tranh luận thì càng khó có khả năng phát hiện lỗi ngụy biện trong tư duy của mình để chỉnh sửa. Đó là lý do ta thấy nhiều người ít nói, nhưng một khi mở miệng thì sẽ đuối lý và kết quả là chỉ biết chửi thề, xúc phạm, tấn công cá nhân người khác mà thôi. Chúng ta thử xem xét vài ngụy biện của những người tham gia buổi “đấu tố” mang tên “Chia sẻ trên mạng xã hội để làm gì?” trong chương trình “60 phút mở” của VTV đang gây xôn xao dư luận.