Có thể nói Cuộc thi sáng tác tiểu thuyết, truyện và ký về đề tài “Vì an ninh Tổ quốc và bình yên cuộc sống” lần thứ V như một mùa thu hoạch văn chương, và rất mừng là được mùa. Đối tượng sáng tác là cuộc đấu tranh của công an nhân dân và nhân dân với các loại tội phạm, là cõi thực và cả cõi ảo, là cuộc chiến giữa ánh sáng với bóng tối, giữa cái thiện với cái ác.
1.
Thật bất
ngờ! Cuộc thi sáng tác tiểu thuyết, truyện và ký về đề tài “Vì an ninh Tổ quốc
và bình yên cuộc sống” lần thứ V làm cho tôi bất ngờ. Trong các thể loại văn
chương, lao động trí tuệ đều khó như nhau, nhưng lao động thủ công thì viết văn
xuôi bao giờ cũng nặng nhọc nhất, viết tiểu thuyết lại càng nhọc nhằn hơn, người
sáng tác không “lì lợm” bám bàn thì không ra hàng vạn, hàng chục vạn chữ, hàng
trăm trang văn.
Vậy mà, chỉ
trong hai năm đã có 132 tác giả với 140 tác phẩm dự thi, trong đó có hơn 100 tiểu
thuyết, nhiều tác phẩm có độ dầy thật đáng nể như tiểu thuyết: Chim lợn, Thư gửi
xứ Bồi, Điệp vụ Z20, Định danh, và các tập bút ký: Cỏ xanh đời thép, Người vào
tâm bão... trên dưới 300 trang A4. Tiểu thuyết Sương mặn, tiểu thuyết Nanh bướm
hay cánh sói và nhộng voi dầy hơn 400 trang. Còn tiểu thuyết Đối mặt dầy tới
529 trang A4.
Thời buổi
gạo châu củi quế, người ta đổ xô đi làm ăn chứ mấy ai cầm quyển sách nặng trĩu
tay nhấm nháp từng con chữ, cho nên lao động nhà văn “đổ mồ hôi, sôi nước mắt”
viết ra hàng trăm trang sách chưa bàn đến hay dở, dày dặn như thế cũng là điều
rất đáng trân trọng.
Chất lượng
tác phẩm dự thi sáng tác về đề tài “Vì an ninh Tổ quốc và bình yên cuộc sống” mới
đáng bàn nhất. Mấy chục năm qua, đọc văn học công an, đã từng viết về công an,
trong đầu tôi luôn nung nấu một ý nghĩ: viết về công an, về xây dựng cuộc sống
bình yên của nhân dân là vô cùng khó khăn. Viết không khéo sẽ thành tường thuật
vụ án, viết vụng đụng đến vấn đề nhạy cảm thì không qua bàn biên tập, viết về
công an mà vốn sống ít, đi thực tế lớt chớt, dù yêu mến nhân vật bao nhiêu vẫn
cứ đứng ngoài “hiện thực an ninh và bình yên cuộc sống”.
2.
Có thể nói
Cuộc thi sáng tác tiểu thuyết, truyện và ký về đề tài “Vì an ninh Tổ quốc và
bình yên cuộc sống” lần thứ V như một mùa thu hoạch văn chương, và rất mừng là
được mùa. Đối tượng sáng tác là cuộc đấu tranh của công an nhân dân và nhân dân
với các loại tội phạm, là cõi thực và cả cõi ảo, là cuộc chiến giữa ánh sáng với
bóng tối, giữa cái thiện với cái ác. Nhân vật văn học không chỉ là tổ chức, là
con người, là cán bộ an ninh, sĩ quan cảnh sát, mà cả người lao động bình thường,
không chỉ tội phạm mà cả người tốt và người vừa tốt vừa xấu, không chỉ phía bên
mình mà cả phía bên kia. Đề tài phong phú, nhân vật nhiều loại, bút pháp đa dạng,
văn chương mỗi tác giả một vẻ, và có sự khác biệt so với các cuộc thi trước. Rất
dễ nhận ra đến cuộc thi này, hình ảnh người công an nhân dân đã rõ nét dần
trong văn chương.
Bạn đọc có
thể tìm thấy những điều này trong các tiểu thuyết: Đối mặt của Phạm Quang Long,
Chiều qua thị trấn của Nguyễn Thu Hằng, Gió vẫn thổi qua rừng nhiệt đới của
Dương Bình Nguyên, Cát bỏng của Nguyễn Như Phong, Đỉnh Pu Sam Sảu của Trần
Nguyên Mỹ, Người lạ cùng huyết thống của Tống Ngọc Hân, Nhện độc của Đào Trung
Hiếu, Nơi trăng không hắt bóng của Tô Giang, Giang hồ gãy cánh của Nguyễn Trí,
Mật mã đen của Vương Tâm, Điệp vụ Z20 của Phan Thái, Mùa hoa tam giác mạch của
Nguyễn Văn Cự...vv; và các truyện, ký: Cỏ xanh đời thép của Tống Phước Bảo, Hồi
ức thiếu tướng Ngô Quang Nghĩa của Nông Huyền Sơn, Người vào tâm bão của Lê Duy
Nghĩa, Giữa trận đồ ma túy của Nguyễn Xuân Thủy, Hiệp sĩ của Trần Quốc Cưỡng,
Phăng đỏ của Trương Vân Ngọc...vv.
Có thể nói
lối viết truyền thống với vẻ đẹp ổn định, chuẩn mực vẫn chiếm đa số trong cuộc
thi này, mà tiểu thuyết Đối mặt của nhà văn Phạm Quang Long là tiêu biểu nhất.
Tác giả đã dựng lên một hệ thống nhân vật phức tạp, chằng chịt với những tình
huống bất ngờ, những câu chuyện li kì hấp dẫn. Các nhân vật: Bà Thai, Lâm, đặc
biệt là Như có số phận, có cá tính, có ngôn ngữ riêng. Thủ pháp nghệ thuật Đối
mặt chủ yếu là kể, tả, đôi khi triết lý nhân sinh, thế sự. Tác giả dựng truyện
rất có nghề. Hình ảnh, hành động, tâm trạng, tình cảm của các nhân vật công an
khá đậm nét. Có những đoạn văn hay như khi thiếu tướng Nguyễn Sinh đưa Lâm về với
bà Thai làm xao xuyến người đọc vì một lối viết chân thật của một người sáng tạo
giàu lòng chân thành.
Tiểu thuyết
Chiều qua thị trấn - Nguyễn Thu Hằng diễn tả quá trình phá án với nhiều tình tiết
gay cấn, hấp dẫn. Cuối cùng tội phạm giết người, buôn ma túy phải cúi đầu nhận
tội. Tác giả am hiểu án và kĩ năng phá án. Nhân vật công an tận tụy, tinh thông
nghề nghiệp. Nhân vật Yên phạm tội có những rằn vặt, giày vò nội tâm, sám hối rất
tính người và nhân văn.
Tiểu thuyết
Cát bỏng của Nguyễn Như Phong giàu chất điện ảnh, tác giả viết về quá trình phấn
đấu, trưởng thành, thăng tiến, tha hóa của nhân vật bí thư tỉnh ủy và cuối cùng
là vào trại giam. Các trang viết về tình yêu, gia đình, vợ con, đặc biệt là những
va vấp, tác động của người vợ vào công việc chung... rất hấp dẫn. Người vợ làm
ăn phi pháp sau lưng chồng, phá vỡ hạnh phúc gia đình, con cái hư hỏng. Bi kịch
gia đình, quyền lực trước cơn bão kinh tế thị trường. Bạn đọc rất dễ nhận ra
hoàn cảnh xã hội, cơ chế bảo thủ, lạc hậu dễ dẫn người lãnh đạo không tu dưỡng
rèn luyện thường xuyên đến sai lầm traong Cát bỏng.
Một trong
những tác phẩm mang bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số là tiểu thuyết Đỉnh Pu Sam
Sảu. Đọc Trần Nguyên Mỹ, có cảm giác như không khí miền núi hoang sơ của người
Mông, người Thái ùa tràn vào trang sách. Nhân vật Lù Cở, thầy mo Lò Văn Thương,
Lò Lả, Bả Keo... có ngôn ngữ riêng rất đặc sắc.
Tiểu thuyết
Người lạ cùng huyết thống của Tống Ngọc Hân có một hệ thống nhân vật với những
cuộc sống khác nhau cùng các mối quan hệ đan xen phức tạp, anh em ruột thịt,
người thân tàn sát nhau vì tiền, vì ma túy. Tác giả viết có nghề, không khí
liêu trai đậm đặc ở phần đầu khiến người đọc lạ lẫm và bị quyến rũ...
***
Các tác phẩm
truyện và ký về quá khứ, trong chiến tranh giàu chất liệu, hiện thực phong phú,
nhà văn sáng tạo hay hơn, cảm động hơn các tác phẩm viết về cuộc sống thời
bình. Bút pháp của tác giả truyện và ký không mới mẻ, phát sáng nhưng thuyết phục
người đọc ở nhân vật thật, hành động thật, và tấm lòng chân thật của người viết.
Cỏ xanh đời
thép của Tống Phước Bảo viết về cuộc đời của nữ an ninh miền Nguyễn Thị Thảo
(Sáu Thảo) xuất thân từ gia đình cách mạng. Anh hai bị địch phục kích bắn chết.
Anh ba bị địch bắn, rồi gài lựu đạn dưới thi thể, mẹ và bác đi lấy xác bị lựu đạn
nổ chết cả hai. Ba ốm đau bệnh tật rồi mất. Bản thân cô Sáu Thảo cũng bị địch bắt,
tra tấn, tù đày..., trải qua bao nhiêu gian khổ, gian truân thử thách trên đường
đời chiến tranh nhưng cô vẫn vượt qua. Cả đời cô dâng hiến cho cuộc đấu tranh
thống nhất đất nước và hạnh phúc nhân dân đến mức quên cả bản thân. Giọng văn của
Tống Phước Bảo đằm thắm, trẻ trung. Tác giả sử dụng nhiều chi tiết, nhiều hình ảnh
ám ảnh. Tính nhân văn nhân đạo tràn ngập Cỏ xanh đời thép.
Đọc Hồi ức
thiếu tướng Ngô Quang Nghĩa của Nông Huyền Sơn, người đọc có thể hiểu được, biết
được thực trạng an ninh miền Nam thời chiến tranh chống Pháp, chống Mỹ, biết được
những chiến công nhưng cũng biết được những hạn chế, khiếm khuyết của tổ chức
an ninh buổi ban đầu. Đặc biệt, nhân vật và tác giả rất bản lĩnh, dám nói đến
những vùng chồng lấn trắng đen, dám nói đến cả vụ án oai sai ở địa phương từ thời
chống Pháp và mong muốn đã đến lúc chín muồi cần phải minh oan.
Người vào
tâm bão của Lê Duy Nghĩa viết về AHLLVTND Tống Xuân Nhậm. Tác phẩm ca ngợi phẩm
chất cách mạng, trung kiên tận tụy, hi sinh và mưu trí, sáng tạo nhưng nhân vật
cũng sống đời thường thật bình dị, giàu tình cảm. Nhân vật hiện lên như một con
người thép được tôi luyện trong chiến tranh khốc liệt và đời thường phức tạp đầy
cạm bẫy. Lê Duy Nghĩa sử dụng nghệ thuật: kết hợp thủ pháp kể, tả, và dẫn chuyện
bằng thông tin thông tấn, báo chí. Tác giả dựng được chân dung nhân vật độc
đáo, và bối cảnh lịch sử từng giai đoạn trước khi dẫn vào câu chuyện nên tác phẩm
mang đậm không khí thời đại...
Giữa trận
đồ ma túy của Nguyễn Xuân Thủy là một tập truyện ký. Nhân vật chính là một tướng
quân giữa trận đồ ma túy, có một lần sang Tam giác vàng công tác, ông đã nhặt một
viên đá mang về đặt ở phòng làm việc. Nhà văn Nguyễn Xuân Thủy đã nhân cách hóa
viên đá và ông sử dụng thủ pháp vật kể chuyện. Viên đá như một nhân vật dẫn
chuyện để tác giả miên man trở về quá khứ, nghĩ đến tương lai, quay lại hiện tại.
Ngòi bút hiện thực tung tẩy và phóng khoáng dẫn dắt người đọc đi qua nhân vật
này đến hoàn cảnh kia, và cuộc chiến tiếp cuộc chiến giữa ánh sáng và bóng tối
trong điệp trùng trận đồ ma túy khốc liệt...
3.
Khác biệt,
mới mẻ và đột sáng trong cuộc thi này phải kể đến tiểu thuyết Nơi trăng không hắt
bóng của Tô Giang và Gió vẫn thổi qua rừng nhiệt đới của Dương Bình Nguyên. Hai
tác giả này mở con đường nghệ thuật riêng, cất giọng riêng chứ không chịu lẫn
vào dàn hợp xướng. Có thể nói Nơi trăng không hắt bóng là một thế giới người tù
khác mà ít nhiều chúng ta đã từng biết, “không phải ai bị giam cũng có tội, và
không phải ai mặc sắc phục cũng thực thi công lý”. Là tội phạm bị giam dữ, cải
tạo nhưng họ lặng lẽ, âm thầm nghĩ ngợi và rất ít khi nói bằng lời. Ngôn ngữ tục
tằn, thô lỗ, “hổ báo” tranh giành sát phạt vắng thiếu trong tác phẩm này. Nhiều
tình huống bất ngờ, nhưng bất ngờ và sót xa nhất là sĩ quan an ninh Hà An cùng
con ngựa rơi xuống vực sau mũi tên bay ra của tên Y-Arol. Cái chết của Hà An
gây sang chấn và dư âm buồn thương kéo dài cho bạn đọc. Trăng không hắt bóng là
nơi không có vùng cấm, chứng tỏ người viết rất có bản lĩnh. Văn chương của tác
giả đầy ẩn dụ, giàu tính triết lý.
Gió vẫn thổi
qua rừng nhiệt đới của Dương Bình Nguyên viết về cuộc chiến chống tội phạm trên
mặt trận an ninh mạng. Tội phạm không tên, không hình dáng, không mặt mũi ẩn
khuất trong cõi mạng vô hình. Văn mới mẻ, tươi xanh, giàu suy tư. Truyện không
đi theo trật tự tuyến tính, mà phân mảnh, rời rạc phá vỡ hệ thống cốt truyện.
Có thể nói Nơi trăng không hắt bóng và Gió vẫn thổi qua rừng nhiệt đới đã làm
cho cuộc thi này khác biệt, khác với các cuộc thi khác, và cũng làm cho cuộc
thi tươi mới... bằng cái chất văn tươi xanh, giàu triết luận, và sâu sắc.
***
Đặc biệt
Cuộc thi sáng tác tiểu thuyết, truyện và ký về đề tài “Vì an ninh Tổ quốc và
bình yên cuộc sống” lần thứ V có hai tác phẩm viết về công an xã là tiểu thuyết
Định danh của Đỗ Xuân Thu và Hiệp sĩ của Trần Quốc Cưỡng. Sáng tạo hình tượng
người công an thời bình ở cấp cơ sở rất khó, viết không khéo sẽ sa đà vào kể lể
công việc hành chính. Nhưng, vượt qua điều bình thường ấy các tác giả viết rất
có duyên miêu tả hình ảnh người chiến sĩ công an cấp cơ sở rất sinh động.
Tiểu thuyết
Định danh không chỉ phản ánh tinh thần tận tụy của các sĩ quan công an xã với
các sự vụ thường nhật như làm căn cước công dân, chống Covid 19, và công việc mới
mẻ định danh dữ liệu công dân mà còn dựng lên hình ảnh người trưởng công an xã
gần gũi, tận tụy, trong sạch, khước từ những cám dỗ vật chất dù nhà chưa xây, vợ
là giáo viên nghèo. Hình ảnh công an cơ sở khá rõ nét trong tác phẩm Hiệp sĩ của
Trần Quốc Cưỡng. Nhân vật trưởng công an xã mang vẻ đẹp lý tưởng, bản lĩnh vững
vàng, nghiệp vụ chuyên môn tốt, lại là người tình cảm, thủy chung và sống rất
dung dị.
Bỏ qua những
tác phẩm còn thô sơ, viết vụng về, có tác phẩm ôm đồm sự kiện, có tác phẩm khô
khan mang nặng tính thông tấn..., tôi đồ rằng: Cuộc thi sáng tác tiểu thuyết,
truyện và ký về đề tài “Vì an ninh Tổ quốc và bình yên cuộc sống” lần thứ V
cũng có khoảng 50 tác phẩm in được; trong số đó có nhiều tác phẩm khá, vài ba
tác phẩm hay, như thế cũng đã làm nên mùa màng văn chương.
Dĩ nhiên,
thành công của cuộc thi này còn phải kể đến công tác tổ chức: 3 trại sáng tác mời
gọi hơn 200 tác giả trên toàn quốc về dự, đi thực tế các đơn vị, cơ quan, gặp gỡ
các nhân vật, đến các trại giam, và viết. Nhiều tác giả có tác phẩm chất lượng
ra đời ở trại sáng tác Hạ Long, Vũng Tàu, và Ninh Bình.
Hi vọng
các tác phẩm ra đời từ Cuộc thi sáng tác tiểu thuyết, truyện và ký về đề tài
“Vì an ninh Tổ quốc và bình yên cuộc sống” lần thứ V sẽ được đông đảo bạn đọc
đón nhận.
SƯƠNG NGUYỆT MINH
