Một người
Việt sẽ không thể nào nói tiếng Anh giỏi như một người Anh hay Mỹ bản xứ được. Vậy
thì khi cần làm việc ở một thị trường tới 100 triệu người Việt, đối tác Anh hoặc
Mỹ sẽ cần một người thông thạo tiếng Việt hơn hay là người thông thạo tiếng Anh
hơn? Câu hỏi này không quá khó để chúng ta tự trả lời.
Làm gì để
giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt?
HÀ
QUANG MINH
Gần 30 năm
trước, Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII về xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên
tiến, đậm đà bản sắc dân tộc ra đời và dấu ấn của nghị quyết đó vẫn còn nguyên
vẹn tới ngày hôm nay. Lấy nghị quyết này làm trọng tâm, đã có không ít lần các
học giả, những nhà ngôn ngữ học đã lên tiếng về hiện trạng sử dụng tiếng Việt,
về thói sử dụng tiếng Anh tràn lan trong các đối thoại, trao đổi giữa người Việt
với nhau…
Nhưng tất
cả những ý kiến như vậy đều chìm vào lãng quên, nhanh như cách người ta quên một
vụ lùm xùm trên mạng xã hội đúng kiểu xu thời. Thậm chí, không ít học giả uy
tín còn phải ngậm đắng nuốt cay trước những chỉ trích của một đám đông nhân
danh “hiện đại”.
Kể từ những
ngày tháng đó tới nay, đã có vài thế hệ bước vào đời, trưởng thành và điều đáng
ngại là họ trưởng thành trong một bối cảnh những gì đẹp nhất của tiếng Việt
đang dần mai một đi mà đa phần không cảm thấy lo lắng hay mất mát.
Kể từ khi
thực dân Pháp nhòm ngó và sau đó là nổ súng để bắt đầu một giai đoạn thuộc địa
hóa Việt Nam, người Việt đã mất đi rất nhiều. Những hy sinh ấy là để giành lại
quyền tự chủ, độc lập và tự do cho cả dân tộc. Nhưng có một thứ đã mất đi ngay
từ ban đầu và có thể nói là đã để lại nuối tiếc rất lớn cho giới học thuật. Đó
chính là chữ Nôm.
Không ai
có thể phủ nhận sự tiện lợi của chữ quốc ngữ so với chữ Nôm. Nhưng điều đáng buồn
là Việt Nam không phải dân tộc duy nhất áp dụng bảng chữ cái Latin để phiên âm
ngôn ngữ song lại là dân tộc hiếm hoi dùng bảng chữ cái Latin để khai tử luôn
chữ Nôm nguồn cội. Chữ Nôm khó nhớ, khó học, khó phổ cập hơn so với chữ quốc ngữ
nhưng hệ thống chữ biểu thị âm vị của chữ quốc ngữ lại không đạt được đẳng cấp
của hệ thống chữ biểu ý của chữ Nôm.
Học chữ quốc
ngữ chỉ là học các mã hoá ngôn ngữ bằng ký tự. Còn học chữ Nôm là học và khám
phá, tư duy cả một vũ trụ quan phía sau từng con chữ. Mất chữ Nôm trong cuộc sống
đời thường là điều đáng tiếc nhất và khó có thể lật ngược lại thời gian để làm
lại điều thần kỳ. Nhưng khi đã mất chữ Nôm rồi mà ngay cả sự trong sáng còn lại
của tiếng Việt cũng mai một nốt thì quả là mối nguy rất lớn đối với dân tộc.
Trong một
thế giới đa chiều, nhiều quan điểm và đầy xung đột như hiện nay, chủ trương
quay trở về với “chủ nghĩa bản sắc” đang được rất nhiều quốc gia cân nhắc kỹ lưỡng.
Toàn cầu hoá là để tạo cơ hội sống tốt hơn cho con người chứ không phải để biến
các cá thể của một dân tộc nào đó trở thành một con người không có cái đặc sắc
đơn riêng và tan lẫn vào trong số đông một cách nhạt nhoà. Trong những thứ tạo
nên cái bản sắc đơn riêng đó, ngôn ngữ là một trong những phương tiện hữu hiệu
nhất để bảo tồn, để phát huy và để tạo ra điểm nhấn khác biệt.
Hãy thử mở
Đài truyền hình xem trọn một buổi tối, chúng ta sẽ gặp nhiều ví dụ về một thứ
tiếng Việt vô hồn và cả những ví dụ về sự xâm lấn của thứ tiếng Anh xa lạ. Ví dụ,
một thông điệp của một quảng cáo lại sử dụng từ “bật vibe” chẳng hạn. “Bật
vibe” là bật cái gì? Cách sử dụng ngôn ngữ đó có tôn trọng công chúng và tôn trọng
tiếng mẹ đẻ hay không? Hay cái gọi là “thời thượng” đã biến cả những thứ kệch cỡm
nhất trở thành tiêu chuẩn của hiện đại? Và điều đáng buồn là gần như không một
ai kiểm soát đầu ra của thứ ngôn ngữ lai căng như thế. Thậm chí, qua các kênh
truyền tải chính thống, còn có người xem đó như là dấu hiệu của cách tân, tiến
bộ và gần với giới trẻ.
Không biết
là chúng ta có cảm nhận thế nào khi ngày càng gặp nhiều đứa trẻ thành thị, thuộc
các gia đình tầng lớp trung lưu, đối thoại với nhau rất lưu loát bằng tiếng Anh
nhưng lại nói tiếng Việt lơ lớ.
Tôi có một
người bạn, cả hai người con của bạn ấy đều học trường quốc tế thuộc diện cao cấp
nhất hiện nay, với học phí lên tới cả tỷ đồng/ năm. Nhưng khi nhận tin nhắn từ
con mình, người bạn tôi kiên quyết không trả lời. Lý do rất đơn giản, bạn yêu cầu
các con “đến khi nào con nhắn tin tiếng Việt đầy đủ dấu chấm, dấu phẩy đúng ngữ
pháp thì mới nhận được câu trả lời của cha mẹ”. Chính sự khắt khe ấy của bạn đã
tạo ra hai đứa trẻ thành thạo tiếng Anh ở trường nhưng rất lưu loát tiếng mẹ đẻ
ở nhà. Và hai đứa trẻ ấy thực chất đang là của hiếm ở các trường quốc tế hiện
nay.
Thế hệ 7x,
8x trở về trước, ngoại ngữ là một “vũ khí” cực quan trọng để họ “hành quân” vào
“chiến trường mưu sinh”. Ngoại ngữ của thế hệ này không giỏi như các thế hệ
sau, đặc biệt là ở khoản nói. Song, thế hệ ấy lại là thế hệ sâu sắc hơn các thế
hệ sau rất nhiều bởi họ tiếp xúc với ngoại ngữ khi mà kỹ năng tiếng mẹ đẻ của họ
đã gần ở vào ngưỡng hoàn thiện. Trong khi đó, các thế hệ về sau này càng ngày
càng yếu kém (về mặt bằng chung) trong cách sử dụng tiếng mẹ đẻ. Đáng buồn là
cái yếu kém đi đó đang được cổ xuý mạnh mẽ bởi niềm hãnh diện rất ảo: “Con,
cháu tôi rất giỏi tiếng Anh”.
Để nghiên
cứu thế giới, để làm ăn toàn cầu, chúng ta luôn cần ngoại ngữ và biết thêm một
ngoại ngữ là hiểu thêm một nền văn hoá bởi đơn giản, ngôn ngữ biểu hiện hình thức
tư duy của dân tộc. Nhưng khi đời sống ngày càng hiện đại hơn, tiện lợi hơn, với
sự phục vụ tận răng của công nghệ, vai trò của ngoại ngữ đã không còn quá thiết
yếu nữa. Việc học ngoại ngữ ở thời đại này cần học sâu, như một chuyên gia ngôn
ngữ học, hơn là học chỉ để giao tiếp thông thường. Và một người Việt sẽ không
thể nào nói tiếng Anh giỏi như một người Anh hay Mỹ bản xứ được.
Vậy thì
khi cần làm việc ở một thị trường tới 100 triệu người Việt, đối tác Anh hoặc Mỹ
sẽ cần một người thông thạo tiếng Việt hơn hay là người thông thạo tiếng Anh
hơn? Câu hỏi này không quá khó để chúng ta tự trả lời.
Chính xác
là đã 27 năm kể từ khi Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII ra đời và kể từ đó tới
nay, đã có mấy thế hệ bước vào cuộc đời với đầy đủ mọi năng lực ở nhiều khía cạnh
nhưng đang mất dần đi sự tinh tế, nhạy bén trong việc sử dụng tiếng mẹ đẻ. Đây
là một thực trạng cực kỳ đáng lo ngại và nếu không có những hành động kịp thời,
hiệu quả, rất có thể những cảnh báo hôm qua, hôm nay sẽ trở thành sự thật của một
ngày mai không xa.
Nguồn: An Ninh Thế Giới cuối tháng
