Góc nhìn của Phó Giáo sư – Tiến sĩ Đoàn Lê Giang: Có
những người nhân danh giáo dục đòi đưa một danh tác của văn học Việt Nam trước
1945 là truyện “Chí Phèo” ra khỏi chương trình vì nhân vật này không đại diện
cho ai, kể cả giai cấp nông dân Việt Nam trước Cách mạng Tháng Tám. Với hành vi
uống rượu say, rạch mặt ăn vạ, hiếp dâm, giết người có thể khiến cho học sinh bắt
chước, mà hư hỏng đi. Thậm chí gần như quy kết tệ nạn giết người, hiếp dâm tăng
cao có thể là do chịu ảnh hưởng của “Chí Phèo”. Nếu theo cái lý ấy thì nạn trộm
cắp nhiều hiện nay hẳn là có phần do chịu ảnh hưởng của Jean Valjean; con ngoài
giá thú nhiều là chịu ảnh hưởng của Fantine (tác phẩm “Những người khốn khổ”),
số gái điếm tăng bội phần khắp cả nước là do chịu ảnh hưởng của Thúy Kiều (Truyện
Kiều)…?
Đáng lo ngại xu hướng đọc văn từ xã hội học dung tục
thành giáo dục học dung tục
ĐOÀN LÊ GIANG
Văn học có liên quan mật thiết đến xã hội, chính trị,
đạo đức (trong đó có giáo dục đạo đức), nhưng văn học không phải là lĩnh vực
sinh ra chỉ nhằm minh họa cho 3 lĩnh vực kia. Môn văn vừa đồng hành với 3 lĩnh
vực trên vừa có những đặc thù riêng. Văn học phản ánh đời sống, tái hiện cuộc sống
như là nó đang diễn ra. Người đọc thưởng thức tác phẩm như sống trong cảnh ngộ
của nhân vật, vui buồn, yêu ghét cùng với nhân vật, thông qua những bi kịch của
đời sống, những đau khổ và niềm xót thương mà người ta thanh tẩy tâm hồn mình. Văn
học có phương tiện riêng, đó là ngôn ngữ văn học, một thứ ngôn ngữ có tính nghệ
thuật cao, với mỗi một loại trình độ khác nhau mà người ta có thể khám phá nhiều
tầng vỉa thú vị của nó. Đó là những bài học vỡ lòng về văn học.
Thế mà có những người nhân danh giáo dục đòi đưa một
danh tác của văn học Việt Nam trước 1945 là truyện “Chí Phèo” ra khỏi chương
trình vì nhân vật này không đại diện cho ai, kể cả giai cấp nông dân Việt Nam
trước Cách mạng Tháng Tám. Với hành vi uống rượu say, rạch mặt ăn vạ, hiếp dâm,
giết người có thể khiến cho học sinh bắt chước, mà hư hỏng đi. Thậm chí gần như
quy kết tệ nạn giết người, hiếp dâm tăng cao có thể là do chịu ảnh hưởng của
“Chí Phèo”. Nếu theo cái lý ấy thì nạn trộm cắp nhiều hiện nay hẳn là có phần
do chịu ảnh hưởng của Jean Valjean; con ngoài giá thú nhiều là chịu ảnh hưởng của
Fantine (tác phẩm “Những người khốn khổ”), số gái điếm tăng bội phần khắp cả nước
là do chịu ảnh hưởng của Thúy Kiều (Truyện Kiều)…?
Nếu không hiểu những đặc trưng của ngôn ngữ văn học,
hình tượng văn học thì rất dễ có những sai lầm ấu trĩ, thậm chí có thể dẫn đến
việc đòi đưa tác phẩm ra khỏi chương trình. Ví dụ:
- Học làm gì cái ông Lý Bạch ngớ ngẩn với:
"Quân bất kiến Hoàng Hà chi thủy thiên thượng lai/ Bôn lưu đáo hải bất phục
hồi" (Thấy chăng ai ngọn nước tự lưng trời/ Trôi đến biển khôn vời lại được).
Sao sông Hoàng Hà lại từ trời chảy xuống?
- Học làm gì Nguyễn Du với “Truyện Kiều”, tác phẩm
này chỉ là dâm thư, Thúy Kiều chỉ là “con đĩ” (như cụ nghè Ngô Đức Kế nói)! Học
vậy là xui con cái chúng ta làm nghề buôn phấn bán hương hết à?
- Anh Chí hãy chịu trách nhiệm đạo đức cá nhân của
anh chứ, anh phải biết tự phán chứ, sao cứ đổ thừa cho người ta: "Ai cho
tao làm người lương thiện?". Hỏi vậy mà không cần biết anh Chí chứ có phải
anh đâu? Vô duyên nhất là người đọc sách đời sau cứ đòi hỏi: sao nhà văn không
viết thế này, thế khác, theo ý tôi cho là hay?!
Văn học có ý nghĩa giáo dục đạo đức, nhưng nó không
phải là đạo đức. Người làm giáo dục đừng nhân danh này khác để bắt nó làm cái
việc không phải của nó. AQ là một "siêu mẫu" của châu Á; Chí Phèo, Bá
Kiến cũng là các "siêu mẫu" vượt thời gian của Việt Nam. Ở nước ta,
nhà văn có thể đem so sánh với Lỗ Tấn thì chỉ có Nam Cao. Nếu Nam Cao mà còn bị
cho là kém hay thì nói gì đến Nhất Linh, Khái Hưng, và kể cả Thạch Lam...
Vài tác phẩm của Nam Cao có thể đạt đến tính đa
nghĩa, tính mở về thưởng thức. Nhà văn Việt Nam viết được những tác phẩm cỡ đó
ít lắm, nửa đầu thế kỷ XX may ra chỉ có Nam Cao, Vũ Trọng Phụng... Tính khái
quát từ làng Vũ Đại thì chỉ có Nam Cao - Làng Vũ Đại của Chí Phèo, Bá Kiến, Nam
Cao, làng Vũ Đại của chúng ta: tăm tối và “quần ngư tranh thực”!
Còn về ngôn ngữ tiếng Việt, so với Nam Cao thì các
nhà văn Tự Lực Văn Đoàn không thể sánh được ở tính đa dạng, sâu sắc, mới mẻ, đời
thường, có khả năng khắc họa cao. Tác phẩm như thế có đáng để học sinh trung học
học và suy nghĩ không, hay những học sinh này chỉ đáng đọc loại văn chương
"si rô", "nước đường"? Cũng may, tôi biết được tuổi trẻ
không phải ai cũng hời hợt, thô thiển và dung tục!
Có những người mới biết một chút mà đã tưởng là chân
lý, mới đọc được vài quyển sách, mới đi ra được nước ngoài là cứ tưởng mình là
Galile đến nơi rồi. Với văn học, họ không hiểu nhưng vẫn cứ chê văn, rồi đòi
đưa tác phẩm này tác phẩm nọ ra khỏi chương trình. Có họ, người ta cứ phải giảng
lại những bài học nhập môn về văn học của hàng chục, hàng trăm năm trước.
Phê bình xã hội học dung tục tưởng đã chết từ lâu rồi,
bây giờ thông qua những người ngoại đạo, nó lại có khả năng sống dậy và biến
thái theo kiểu khác: phê bình giáo dục học dung tục. Những cách nói, cách nghĩ
như thế kéo lùi đất nước biết bao nhiêu!
