Lục Bát luôn được làm mới. Thường
là “chẻ” hai câu thành bốn câu, năm câu nhưng xem ra cũng vẫn rón rén trên “con
thuyền ba lá” chứ chưa cho thấy một sự mạnh dạn nào đáng kể. Thật sự chưa có một
nhà thơ nào làm lục bát theo kiểu này một cách kiên trì, chỉ lâu lâu đá vào một
chút. Là sao? Tuy không phải người bảo thủ nhưng có lúc đọc những câu lục bát
“chẻ” này tôi nghĩ… thôi cứ nên 6/ 8, xuống hàng làm chi cho… tốn giấy! Vì nghĩ
vậy nên tôi không trích đăng những câu ấy vì sẽ rất mất lòng mà chẳng lợi chi
và lợi cho ai! Vả, thơ cũng là một cõi chơi, không ai có thể bắt người ta đi một
lối hay không được đi một lối… Rồi một hôm mới đây thôi, tôi ngẫu nhiên có cuộc
gặp “kép” với Trương Nam Chi, vừa gặp người lần đầu lại là lần gặp thơ của người,
tập thơ “Nỗi Buồn Pha Lê” ghi mạnh bạo ngoài bìa là thơ Lục Bát.
TRƯƠNG NAM CHI THEO ĐUỔI VẦN
ĐIỆU LỤC BÁT
CAO THOẠI CHÂU
Cả ngàn năm tồn tại, thơ Lục
Bát như một con thuyền, mang khái niệm tiếp nhận và lưu chuyển. Người bình dân
xưa gửi vào con thuyền ấy một chút, chỉ mới một chút tâm tư nhỏ lẻ, bình dị như
nông phẩm cũng nhỏ lẻ của họ “Qua đình ngả nón trong đình/ Đình bao nhiêu ngói
thương mình bấy nhiêu”. Chút tâm tình ấy chở bằng Lục Bát là hợp lý và đắc dụng!
Nhưng gửi cả một cuộc đời với triết lý về sự xung đột của Tài/ Mệnh vào Lục Bát
thì phải kể đến Nguyễn Du, ấy là nói gửi một cách gọn gàng và lưu chuyển thành
công. “Buồn trông cửa bể chiều hôm/ Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa / Buồn
trông ngọn nước mới sa/ Mây trôi man mác biết là về đâu” thì không còn là
“hàng” manh mún nữa, thành “hàng” có giá trị gia tăng rất cao rồi: Một thân phận
người!
Tôi nghĩ, sau cụ Nguyễn có một
cuộc đổi mới con thuyền Lục Bát để nó không chỉ chuyên chở được “hàng nội” mà
còn đắc dụng lưu chuyển cả “Cái Tôi” triết lý, nhân sinh, trái tim lãng mạn tiếp
thu từ nền văn hóa mới phương Tây. Và người thành công là Huy Cận! Hồi những
năm 1960 ở Sài Gòn, tôi có viết về “Lục Bát Huy Cận” theo suy nghĩ này, khiến một
số nhà thơ hơi khó chịu nhưng rồi thấy êm và có lẽ họ nhận quả đúng có một dòng
lục bát mang tên như tôi viết! “Đi rồi, khuất ngựa sau non / Nhỏ thưa tràng đạc
tiếng còn tịch liêu / Trơ vơ buồn lọt
quán chiều / Mái nghiêng nghiêng gửi buồn theo hút người” và “Tay anh em hãy tựa
đầu / Cho anh nghe nặng trái sầu rụng rơi” và “ Nai cao gót lẫn trong mù / Xuống
rừng nẻo thuộc nhìn thu mới về”. Đó là những câu thơ Huy Cận tôi trích vào bài
viết năm xưa ấy, có nhấn mạnh hai chữ “nẻo thuộc” và các nhà thơ khi ấy im trước
“thương hiệu” Lục Bát Huy Cận!
Từ ấy đến nay, Lục Bát luôn
được làm mới. Thường là “chẻ” hai câu thành bốn câu, năm câu nhưng xem ra cũng
vẫn rón rén trên “con thuyền ba lá” chứ chưa cho thấy một sự mạnh dạn nào đáng
kể. Thật sự chưa có một nhà thơ nào làm lục bát theo kiểu này một cách kiên
trì, chỉ lâu lâu đá vào một chút. Là sao? Tuy không phải người bảo thủ nhưng có
lúc đọc những câu lục bát “chẻ” này tôi nghĩ… thôi cứ nên 6/ 8, xuống hàng làm
chi cho… tốn giấy! Vì nghĩ vậy nên tôi không trích đăng những câu ấy vì sẽ rất
mất lòng mà chẳng lợi chi và lợi cho ai! Vả, thơ cũng là một cõi chơi, không ai
có thể bắt người ta đi một lối hay không được đi một lối…
Rồi một hôm mới đây thôi, tôi
ngẫu nhiên có cuộc gặp “kép” với Trương Nam Chi, vừa gặp người lần đầu lại là lần
gặp thơ của người, tập thơ “Nỗi Buồn Pha Lê” ghi mạnh bạo ngoài bìa là thơ Lục
Bát. Vốn tin vào chữ nghĩa của các nhà thơ, tôi hiểu nhà thơ đang có quyết tâm,
kiên trì thể hiện mình bằng cách làm công việc là… làm mới kiểu thơ này.
Trương Nam Chi làm chi trong
tập lục bát của cô?
Trước hết là “chẻ” câu nhưng
không “chẻ” như nhiều người thành 2/4/4/4 mà tôi nói ở trên.
“Nợ nần vắt
Kiệt đời nhau
Nên duyên tiền kiếp
Buông câu
Ú…
Òa!”
Thoát công thức 6/8 để tạo dựng
một tiết tấu 3/3/4/2/1/1, có vẻ là phá hơi dữ và cái tiết tấu này không dùng
cho mọi bài, ngay sang đoạn thơ khác của cùng bài, nó đã thành 3/2/1/4/2/1/1:
“Trước ta thành
Lũy chắn
… Và
Sau ta biển động
Khó mà
Lội
Sang”
Và cứ thế tiết tấu biến báo
khôn lường, chỉ âm hưởng lục bát là còn lại! Cách “chẻ” chữ của Trương Nam Chi
là vậy, và cô không phải chỉ có “chẻ” chữ, “chẻ” tiết tấu truyền thống, còn thứ
khác nữa: Chẻ ý!
Lục bát truyền thống vốn hao
hao như thế này: “Cho em được nắm bàn tay/ Đời người dễ có mấy ai hiểu mình”, và: “Vì đời lắm nỗi/ Bất minh/ Nên tình trong
sáng/ Giúp mình vững tâm” đó cũng là thơ Trương Nam Chi - những suy nghĩ rất
con gái và rất hiền lành. Nhưng Trương Nam Chi đột nhiên chuyển ý từ sự “vẩn
vơ” như vậy sang một sự… tung tẩy:
“Mà/ Sao nước mắt
Hình như…
Hình như máu đỏ
Loang
Từ trong tim”.
Và như thế vẫn còn nhẹ nhàng
cái duyên làm mình làm mẩy của người nữ, rất khác những câu này của tác giả:
“Thì
Em cứ việc
Cách tân
Bao nhiêu đau đớn
Cho lần
Rạch
Da
Bao nhiêu lầm lỡ
Xót xa
Hóa thành tiếng khóc
Oan gia lạc
Loài” .
Điều tôi cảm nhận ở đây là những
câu không cùng độ dài và được ngắt ý đột ngột kia lại là những mệnh đề, có khi
là mệnh đề độc lập! Chẻ ý nhưng khéo léo lắm mới được như vậy!
Người đọc thơ nào cũng có những
tham vọng nhìn thấy những “thương hiệu” mới và tôi nhận ra một Trương Nam Chi
trong số những nhà thơ đang đi tìm “thương hiệu” cho dòng lục bát của mình. Là
người làm thơ cũng khá lâu nhưng tôi rất sợ lục bát, cả đời tôi có lẽ chỉ được
cặp này “Tôi về sầu trắng đôi vai/ Đi như quân tướng trong ngày bại vong” nên
chi tôi rất chú ý đến tập thơ của người bạn mới gặp.
Đổi mới thì nhiều, nhưng có
căn cơ và quyết tâm thì hình như Trương Nam Chi đang một mình một cõi. Rất mong
cô thành công để cho tôi thỏa lòng mong ước, nhưng rồi sẽ ra sao thì tùy thuộc
vào chỗ nhà thơ chỉ làm mới một chút cho vui hay là… Trương Nam Chi, nhà thơ lục
bát, tại sao không?
